Khi đọc được khoảng một phần ba quyển hồi ký “Việt Nam Của Con – Việt Nam Của Cha”, trong tôi thôi thúc mãnh liệt một suy nghĩ: đã đến lúc tôi cũng nên ngồi xuống để viết một quyển sách của chính mình trước khi quá trễ, hay nói đúng hơn là trước khi đầu óc tôi bắt đầu quên lãng nhiều cột mốc, nhiều câu chuyện, đặc biệt là nhiều cảm xúc đã từng có trong tôi, từng xảy ra trong đời tôi, kể từ lúc đặt chân đến đất nước này, nơi vừa gần gũi lại vừa lạ lẫm với tôi cho đến tận bây giờ.
Niềm thôi thúc đó hiện hình bởi những gì mà tôi đọc được trong “bản song tấu đặc biệt, lần đầu tiên xuất hiện trong văn đàn” như cách nói của nhà văn Eric Nguyễn, do hai tác giả, cũng là hai bố con Nghĩa Võ và Christina Võ chắp bút, đã thực sự cuốn hút tôi. Để rồi khi đọc được đến hơn một nửa quyển sách, tôi đã gọi phone cho Kalynh Ngô, người dịch nguyên tác “My Vietnam, Your Vietnam” sang tiếng Việt, và nói “Quyển sách hay đó, không biết do bản tiếng Anh thật sự hay hay do người dịch giỏi, mà đọc rất thú vị!” Đồng thời tôi hứa với Kalynh sẽ viết bài review sau khi đọc hết.
Điều đầu tiên níu giữ tôi không rời mắt khỏi những con chữ trong “Việt Nam Của Con – Việt Nam Của Cha” chính là những cảm xúc tinh khôi của Christina Võ trong lần đầu đặt chân lên quê cha đất mẹ Việt Nam, nơi mà cô “không bao giờ nghĩ rằng sẽ giữ một vị trí quan trọng” trong câu chuyện đời cô.
Tôi đi theo bước chân của tác giả Christina Võ, người được sinh ra tại một thị trấn nhỏ ở tiểu bang Connecticut, có bố mẹ là những người trốn chạy khỏi quê hương Việt Nam ngay và sau ngày đất nước thay tên đổi chủ, nhưng cô lại chưa bao giờ nghe họ nói bất kỳ điều gì về Việt Nam, thậm chí là không dạy cho chị em cô một chữ tiếng Việt nào, dù đơn giản nhất như “xin chào.” Chính vì thế, Việt Nam trong mắt nhìn, trong cảm nhận của Christina - cô gái 22 tuổi từng chối bỏ phần Việt Nam trong con người mình, từng giấu đi chai nước mắm hay tương ớt Sricacha khi có bạn đến nhà chơi để không muốn mình trông dị biệt - mang một sắc màu khác hẳn. Đó là sắc màu tôi từng tìm kiếm, từng muốn nghe ai đó mô tả, nhưng chưa có duyên bắt gặp. Những dòng hồi ký của Christina Võ trong “Việt Nam của con, Việt Nam của cha” đã mô tả, đã kể cho tôi nghe điều tôi từng muốn biết đó.
Điều níu giữ tôi không rời mắt khỏi những con chữ trong “Việt Nam Của Con – Việt Nam Của Cha” còn là mối ưu hoài, khắc khoải của Nghĩa Võ, một Bác Sĩ Quân Y, trong phút chốc bị bứng khỏi cội nguồn, lênh đênh trên con tàu nhỏ chưa biết trôi giạt về đâu, để rồi hai tháng sau, ông ngập ngừng đặt chân đến Mỹ, nơi cách biệt quê nhà đến 10,000 dặm và bắt đầu cuộc đời mới trong vô định.
Tôi đi theo bước chân của tác giả Nghĩa Võ, bố của Christina Võ, là những bước chân quay ngược về quá khứ của một người Việt tị nạn đã thành danh trong hiện tại, để nhìn, để suy ngẫm về hành trình mà ông đã đi qua, cũng là một phần của dân tộc Việt Nam đã đi qua – một dân tộc mà từ những dòng đầu tiên trong hồi ký, ông đã chỉ ra định mệnh của nó phải là phân ly.
Tác giả Nghĩa Võ là người đã vượt qua được tất cả những rào cản về ngôn ngữ, về văn hóa, để có thể dễ dàng tìm thấy sự đủ đầy về vật chất lẫn tinh thần nơi vùng đất mới. Nhưng thực tế, đâu đó trong tận sâu đáy tim ông, ‘những ký ức kinh hoàng của chiến tranh vẫn tiếp tục đóng khung cuộc sống của người đã trải qua nó.” Và như ông viết, “Việc mất quê hương, các chủ quyền và cả chính bản thân mình khiến họ cảm thấy bị tàn phá thể chất, vật chất và tinh thần.” Tất cả vẫn mãi là di chứng, là vết sẹo không mờ, đeo đẳng theo tác giả Nghĩa Võ, cũng là đeo theo những người tị nạn vốn không có được một sự lựa chọn công bằng cho việc phải ra đi để có thêm một nơi gọi là quê hương thứ hai; để dẫu rằng một ngày nào đó, họ có thể tìm thấy sự bình yên ở một đất nước khác, nhưng vẫn thấy khắc khoải trong lòng một tình yêu sâu thẳm và nỗi khao khát cố hương. “Đó là sự chia lìa ám ảnh suốt cuộc đời” mà tôi nghĩ rằng mình đã bắt gặp, không chỉ ở riêng tác giả Nghĩa Võ, mà còn ở bao người như ông.
“Việt Nam Của Con. Việt Nam Của Cha” cuốn hút tôi còn bởi cách Christina chia sẻ những cảm nhận của cô về một Việt Nam trong tâm thế của một người biết mình mang dòng máu thuần Việt của mẹ của cha nhưng lại phải loanh quanh đi tìm, đi góp nhặt những gì thuộc về gốc gác mình, về gia đình mình, về xứ sở Việt Nam từ những người khác nhau, trong những tình cờ khác nhau, để từng chút từng chút cô có thể hiểu hơn về con người Việt Nam trong cô, và quan trọng hơn, để có thể hiểu được cha cô, hiểu được người mẹ quá cố của cô, theo cách tốt nhất mà cô có thể.
“Việt Nam Của Con. Việt Nam Của Cha” cuốn hút tôi còn bởi mối quan hệ cha con của ông Nghĩa và Christina thật đặc biệt. Nó không hoàn toàn giống mối quan hệ cha con mà tôi thường thấy trong các gia đình Việt Nam. Đầy ắp trong “Việt Nam Của Con” là bóng dáng của người bố và thấp thoáng hình bóng của người mẹ đã khuất. Trong hành trình mà cô vừa muốn tự do khám phá những điều mới lạ của cuộc sống, muốn trải nghiệm những điều mới mẻ trong công việc mà cô tìm được ở Việt Nam hình như không lúc nào không có sự day dứt nghĩ về mẹ về cha. Ngược lại, “Việt Nam của cha” lại mờ nhạt hình bóng của con. “Việt Nam Của Cha” trong ký ức của ông Nghĩa là Việt Nam của một thời con ông chưa hiện hữu trong cuộc đời, là Việt Nam của chiến tranh, của đau thương, của biệt ly, của mất hết. Ông chưa bao giờ muốn biết về Việt Nam của con. Và ông cũng không bao giờ kể với con về Việt Nam của ông.
“Việt Nam Của Con-Việt Nam Của Cha”. Con không biết về Việt Nam của cha. Cha không biết về Việt Nam trong con. Họ không biết về Việt Nam của nhau. Cha chạy khỏi quê hương. Con tìm về đất tổ. Cha ngồi trên lầu viết về Việt Nam của cha. Con ngồi dưới lầu viết về Việt Nam của con. Nhưng, cùng với nhau, như Christina viết, “họ dệt nên một câu chuyện vang vọng qua nhiều thế hệ. Đó là câu chuyện về một người tỵ nạn Việt Nam, bị mất gốc vì sự hỗn loạn, phải gieo mầm cho một cuộc sống mới trong không gian mênh mông và thanh bình của Hoa Kỳ. Đó là câu chuyện về một người Mỹ gốc Việt trở về Việt Nam với trái tim bồi hồi khao khát muốn hiểu thêm về gia đình và lịch sử. Đó là câu chuyện của một người cha và một cô con gái cố gắng thu hẹp khoảng cách của các thế hệ, của thời gian và không gian, và của cùng một quê hương.”
“Việt Nam Của Con. Việt Nam Của Cha” được viết bằng Anh ngữ, được nhà báo Kalynh Ngô dịch sang tiếng Việt, là một hồi ký dài hơn 300 trang, được chia làm 7 phần, gồm Đi/Đến, Hành trình, Hai thế giới, Nét quyến rũ của miền Nam, ‘Cải tạo/Hồi hương, Đứa con của Việt Nam và Lời kết. Ngoài ra, còn có thêm Lời phi lộ (thực sự lời này rất lạ với tôi) và Lời bạt.
Ngoại trừ phần Lời Bạt, còn lại tất cả các phần đều xen kẽ suy nghĩ của con và hồi ức của cha, hoặc ngược lại chiêm nghiệm của cha và cảm nhận của con. Về Việt Nam.
Nếu “Việt Nam Của Con” trải dài theo thời gian, bắt đầu từ cột mốc 2002, khi ở tuổi 22, Christina nhận được email từ Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc cho biết cô được nhận vào một chương trình thực tập 6 tháng ở Hà Nội, nơi cô chưa từng chủ động nghĩ rằng mình sẽ đến, kéo dài cho đến năm 2011 khi cô rời Hà Nội lần thứ 3 không chỉ vì đã xác định mục đích xây dựng lại cuộc sống ở San Francisco, mà còn vì hy vọng việc trở về Hoa Kỳ sẽ cho cô cơ hội để gần gũi với cha mình. Thì “Việt Nam Của Cha” lại là những hồi ức không theo năm tháng. Bắt đầu từ lúc đặt chân đến Hoa Kỳ vào Tháng 6 của năm 1975, hành trình ngược quá khứ của ông Nghĩa không chỉ là chuyện nhớ lại việc ông đã làm gì để tồn tại được ở mảnh đất này sau những bỡ ngỡ ban đầu, mà chuyến xe thời gian đó có lúc dừng lại ở mốc thời gian của năm 1974, 1975, có lúc lại đưa ông trở lại Việt Nam của những ngày ông còn thơ bé, khi ở Vũng Tàu, lúc ở Sài Gòn, khi ở thập niên 40, lúc lại rơi vào những năm 50. Hay có lúc đang miên man với đời sống tại Mỹ trong suốt cả mười mấy năm, người đọc lại thấy tác giả bâng khuâng nhớ lại những gì diễn ra ở Sài Gòn trong thập niên 70…
Nhưng điều thú vị là, dù mỗi người viết về Việt Nam theo cách riêng của mình, như chả ăn nhập gì với nhau, vậy mà vẫn có thể song hành với nhau một cách mượt mà, êm ái.
Cuối cùng, hồi ký “Việt Nam Của Con. Việt Nam Của Cha” thật sự mang đến cho người đọc hải ngoại, đặc biệt những người chưa một lần về cố hương kể từ biến cố 1975, hình ảnh một Việt Nam rất khác. Khác như thế nào, tôi xin nhường phần cảm nhận đó lại cho mỗi người.
Ngọc Lan