.

Trưa ngày 30-4-1975 đang sống ở A (cách B khoảng 45km) là nơi đã ở không nhiều cảm xúc từ 1972 khi chạy khỏi mùa hè đỏ lửa ở C không còn tin có một nơi nào yên ổn, thời bình yên đã được rung chuông cảnh báo.

Khoảng xế trưa, từ A phóng xe máy về B mục đích nổi là thăm cha mẹ vì biết khu gia đình ở có ác chiến, phần chìm sâu trong đáy lòng với không ít thổn thức là nhìn mặt B trong những giờ vừa đổi chủ. Có một chút yên tâm là B không tan nát dưới trận pháo nhưng có nhiều hơn thảng thốt nhìn thấy những khuôn mặt thất thần ngơ ngác của một số bạn bè từng một thời nuôi những giấc mộng riêng tư mà tương đồng.

Qua khỏi cây cầu cong cong di sản thối tha của người Mỹ để lại khi bỏ của chạy lấy người, nhìn thấy một xác người gói cẩn thận trong lớp nylon lành lặn và rất mới, có ba lớp buộc từ trên xuống chứng tỏ người làm chuyện này có thì giờ thong thả dành cho người xấu số một chút săn sóc kiểu nghĩa tử nghĩa tận. Người gói trong bọc nhìn có vẻ dài hơn bình thường, anh ta là một người lính chết vào những giờ cuối cùng của trận chiến, chiếc nón sắt nằm không xa. Nơi anh ta nằm, trước đó vài giờ là một chốt chặn cắt ngang quốc lộ 4 bây giờ là 1A làm cho nó bị tắc nghẽn nhiều ngày. Không biết ai sẽ mang người lính chết ấy đi và đi đâu, nghe nói đơn vị anh ấy mới di tản từ miền Trung vào cách đó vài tuần khi miền Trung có chủ mới. Đã quá nhiều những cái chết ngoài đường, giờ thêm một cái nữa mà sao đi qua nghe lòng thật buồn bã. Dừng xe, xin người dân mấy nén hương, thắp và cắm dường như vào nách anh này. Không nhớ nói với anh lính ấy câu gì, chắc là một lời cầu nguyện không tin là sẽ thiêng liêng!

Tới Trường đua thấy hai người cảnh sát áo trắng nằm chết giữa đường trong khi những chiếc xe máy lách qua vẫn còn hớt hải chưa tan dù phút ấy cuộc cờ đã tàn quá rõ cho ai nấy đều thấy.Thành phố không còn như trái bóng căng những ngày hôm trước, thậm chí vài giờ trước. Trái bóng giờ đã vỡ bung thành nhiều mảnh xác xơ một tan hoang chưa định hình được. Vòng xuống một ngã tư, ngược lên một cái chợ, vào con hẻm nhỏ vừa trở nên cực kỳ xa lạ. Gia đình bình an cả, hai người em đi lính ở các tỉnh cũng đã kịp thoát về trong bộ đồ trông như thợ hồ. Ngỡ ngàng cố giấu câu hỏi phải nói gì, làm gì trong những ngày tới. Cả nhà nói những thứ vu vơ dường như ai cũng tránh nói về cái đang diễn ra, không ai nghĩ tới những ngày sắp tới.

Ba người lính thắng trận đeo súng AK dừng trước cửa nhà, họ còn rất trẻ, da tai tái và hiền từ, ngây thơ là khác. Nín lặng chờ đợi, thì ra là “Cho chúng cháu uống nước”. Nghe tiếng “cháu” quá xa lạ, chúng ta chưa có thời gian thu xếp một kiểu xưng hô theo vai vế, giờ còn đang nghe ngóng quyền lực từ mũi AK sẽ xử như thế nào trong những ngày tới. Không phải một tiếng nổ ngắn gọn, tất nhiên không bao giờ có chuyện như thế, mà là cả những năm tháng còn ở phía trước.

Đây là lần thứ ba chứng kiến người thắng trận từ ruộng đồng, rừng núi vào thành phố. Lần thứ nhất vào đầu tháng 7-1954. Sáng sớm hôm ấy thành phố D rộ lên nhiều tiếng súng, mới 14 tuổi nhưng biết đó không phải là súng giao tranh, trẻ con thời chiến thường trưởng thành sớm. Thì thế, lính Pháp và chính quyền thành phố tháo chạy và người lính nào đó bắn chơi như để chào một nơi không bao giờ còn trở lại nữa, tiếng nổ của anh ta nghe có vẻ tức tối. Quá trưa, lính Việt Minh vào, họ tỏa ra những con phố, khuôn mặt lạnh lùng cảnh giác. Sau đó không lâu những khuôn mặt ấy dãn ra tươi tỉnh khi thành phố có nhiều biểu hiện đón họ.

Lần thứ hai chứng kiến cảnh tương tự này là vào ngày 10-10-1954 đường phố E rực màu cờ, phố xá đông đúc nhưng ẩn chứa một cái gì đó lao nhao giữa đi và ở, sắc diện bình an hơn nhưng cũng không khác D trước đó 3 tháng. Trong dòng người đang có vẻ vỡ ra thành từng mảng ấy của E, đứa bé 14 mất liên lạc với gia đình không biết ngày mai sẽ ra sao, còn quá nhỏ để tìm câu trả lời vào khi ấy. Nhưng tâm trạng phải tự xoay xở với nhiều bất ổn thì có! Ngày bước lên thang một con tàu quá sức lớn, anh lính người nước ngoài hỏi đi với ai, đáp một mình. Và anh ấy hét cho một anh lính khác ghi “Trẻ mồ côi”!

Ba lần chứng kiến sự đổi thay của thành phố trong vừa tròn 20 năm của đời mình, những tên đất, để khỏi bận tâm đã mã hóa chúng thành A, B, C, D trong lộ trình kiếm sống nhạt thếch cảm xúc. Dấu chân khi tung tăng khi chênh chao trên những đoạn đường mã hóa vẫn giữ lấy quyền sở hữu về chúng dù chẳng biết để làm gì!
Bốn mươi năm qua như một cơn gió thổi vào cái thùng không đáy, mọi thứ quen dần, ngoài đường có một lớp cây đã to cao, trong nhà con rồi cháu chiếm lấy diễn đàn đẩy người đàn ông sang một bên chiều chiều ngóng ra cổng chờ lũ nhóc đi học về cùng với tiếng cười dòn tan không hay biết những thành phố mã hóa A-B-C-D và những dấu chân sỏi cát từng in trên đó ngày mỗi phai dần theo cánh cửa khép dần một đời người...