1.
Một lần, bạn bè hai thứ tóc có dịp ngồi với nhau, chuyện lan man quay về thời thơ ấu, trong đó chén đậu hũ và cục đường tán một thời là nỗi thèm thuồng của tuổi thơ, tuổi mới lớn, cơ thể cần chất ngọt và thường trực nỗi thèm ngọt.
Nhắc lại để nhớ, cái thời, cục đường tán là món quà quê nghèo chờ mẹ đi chợ về, lục giỏ, thấy có gói đường, mở ra, nhẹ tay nhón một cục nhưng chỉ dám bẻ một góc bỏ vô miệng. Mẹ mua về để nấu ăn, làm nhiều thứ chứ đâu phải… phung phí “ăn sống”. Có bạn kể, hồi đó thức khuya học bài thèm ngọt, xuống bếp mở chạn lấy cục đường tán không dám cắn vì sợ ngoại biết mà chỉ… mút một chút cho qua cơn buồn ngủ. Mỗi đêm như thế, cục đường tiêu tán dần dần, tất nhiên ngoại biết nhưng chẳng bao giờ nói ra. Cục đường tán hồi đó dạng như hột xoài nhỏ, có hai loại màu đậm và nhạt hơn chút ngoài nhiệm vụ làm nguyên liệu kho cá, thắng màu, nấu chè… còn là cục kẹo của trẻ con.
Trong giỏ của mẹ, hôm còn có cái bánh tráng nướng. Lại thêm một món quà quê đặc biệt mà phải chờ thắp nhang ông Ðịa xong mới được ăn. Cặp bài trùng đi với nhau này là bởi, trước đó trong nhà có ai làm mất thứ gì như: chìa khóa, những đồ vặt vãnh tìm mãi không ra, thế là mẹ vái ông Ðịa. Hay làm sao, món đồ tìm thấy và cái bánh tráng kèm tán đường là để “trả ơn” ông Ðịa. Ðừng nói chuyện tâm linh nghe to tát, chỉ là một “luật chơi”, bất thành văn, vui vui thôi mà!
Từ tán đường, câu chuyện chuyển sang chén đậu hũ, món ăn vặt giấc xế. Thật khó quên từ tiếng rao cho đến cảm xúc khi bưng chén đậu hũ trên tay và hít hà mùi gừng của nước đường, mùi đậu non, thơm nhẹ nhàng, ấm áp.
Một đầu gánh là cái khạp sành đựng đậu hũ, được bao một lớp vải dày, đặt trong cái giỏ tre; ngoài nắp đậy, còn một lớp vải mục đích giữ nóng. Một đầu gánh là cái “kệ gỗ”, bên trên úp chén, ngăn giữa có xoong đường, dưới cùng là thau nước và các thứ linh tinh khác… Theo thời gian, gánh đậu hũ nhẹ dần, khạp sành được thay bằng bình nhựa giữ ẩm, đầu kia là cái rổ, thau nước, bên trên có cái mâm…
Trên đời này, thứ gì tượng trưng cho sống chậm chỉ có thể là ăn đậu hũ. Vừa thong thả mà lại thanh cảnh, chậm rãi từ người bán cho đến khách ăn.
https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong-400x266.jpg 400w, https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong-600x399.jpg 600w, https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong.jpg 800w" alt="" width="800" height="532" class="wp-image-298667 size-full lazyautosizes lazyloaded" style="box-sizing: border-box; border-style: none; vertical-align: top; max-width: 100%; height: auto;" aria-describedby="caption-attachment-298667" data-orig-src="https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong.jpg" data-srcset="https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong-200x133.jpg 200w, https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong-400x266.jpg 400w, https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong-600x399.jpg 600w, https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong.jpg 800w" data-sizes="auto" data-orig-sizes="(max-width: 800px) 100vw, 800px" />
Gánh đậu hũ xưa
Thả đòn gánh xuống đất, bà bán hàng không vội, lấy cái nón trên đầu xuống quạt vài cái cho mát, không chỉ thói quen mà còn là “để thở” chút xíu mới bắt tay múc chén đậu cho khách. Giở cái nắp, bà cũng chưa múc đậu nếu thấy có lớp nước bên trên. Lấy cái chén, bà gạt nước cho vào chén. Nước này sẽ bỏ đi, nhưng có thể ai đó thích dùng. Nước trong, không vị nhưng thơm dậy mùi đậu non, lá dứa…
Vài ba gạt đậu hũ là đầy chén, cho dù sẽ múc tiếp chén nữa vì có nhiều khách đang chờ, thế nhưng quen tay bà bán hàng phủ tấm vải lại. Một muỗng đường thắng màu vàng trong, lơ lửng những sợi gừng giã nhỏ thành một chén đậu hũ thơm nồng.
Sống chậm là đây, không phải vì đậu nóng mà bởi nó mỏng mảnh, thanh tao, cảnh vẻ quá, khiến cho khách phải nhẹ nhàng, chậm rãi tận hưởng chút một cho bằng hết vị ngon.
2.
Hồi mới vào Sài Gòn, ăn chén đậu hũ, có nước cốt dừa và hỗn hợp nước đường có gừng, lợn cợn những hạt bột lọc, tôi không quen, thấy nó nhàn nhạt, beo béo không như chén đậu hũ quê mùa ngày còn bé.
Buổi sáng, đi bộ ra công viên Gia Ðịnh, lúc quay về, tôi thường ngần ngừ, bước đi hay dừng lại bên xe đậu hũ, kéo cái ghế, ngồi chờ chén đậu đưa đến tận tay. Nếu không thích cốt dừa và bột lọc tôi có thể yêu cầu bà hàng gạn cho tôi phần nước đường với gừng thôi; nhưng cái ngần ngừ còn bởi, thứ nhất, ngày nào cũng ăn một chén đậu hũ có đường chưa chắc đã tốt với lứa tuổi của tôi. Mà không đường hay ít đường thì còn gì hương vị chén đậu hũ!
Thứ nữa, tôi cảm giác nước đường có bột lọc đã khiến giảm đi ít nhiều vị ngon và không thanh như nước đường chỉ có gừng. Nhưng tôi đâu còn chọn lựa nào khác khi bà bán hàng nói: “Ở đây khách thích ăn kiểu vậy, chén đậu hũ quê người ta chê”. Một cô khách tiếp lời: “Ðậu hũ có nước dừa, bột lọc mới ngon”.
Ðất lề, quê thói, tôi không thể phản biện được gì khi cái gu nhà quê của tôi hoàn toàn không phù hợp với người thành phố.
https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong1-400x300.jpg 400w, https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong1-600x450.jpg 600w, https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong1.jpg 800w" alt="" width="800" height="600" class="wp-image-298668 size-full lazyautosizes ls-is-cached lazyloaded" style="box-sizing: border-box; border-style: none; vertical-align: top; max-width: 100%; height: auto;" aria-describedby="caption-attachment-298668" data-orig-src="https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong1.jpg" data-srcset="https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong1-200x150.jpg 200w, https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong1-400x300.jpg 400w, https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong1-600x450.jpg 600w, https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong1.jpg 800w" data-sizes="auto" data-orig-sizes="(max-width: 800px) 100vw, 800px" />
Trên bờ biển Nha Trang
Cũng như đậu hũ mang vô thành phố không còn gánh mà bày hết trên một chiếc xe đẩy hai tầng. Khạp đậu hũ thay bằng cái xoong nhôm lớn, may ra chút xưa còn lại là mớ chén sành, kiểu cũ.
Tôi kêu một chén đậu hũ có đầy đủ “lệ bộ”: đậu hũ, nước dừa và đường vừa có gừng, có cả bột lọc. Vị béo của nước dừa “ăn hiếp” vị béo và lấy luôn mùi thơm của đậu non. Những hạt bột lọc nhỏ dai dai, sựt sựt lấn át hết trạng thái mềm, tan nhanh của đậu hũ.
Có lần bà bán hàng nói: “Làm bột lọc rất mất công, không có thì khách lại hỏi. Ráng chiều khách mà nuôi con. Mười năm xa quê, xe đậu hũ đưa lần lượt ba con vào đại học, ra trường. Giờ không còn nuôi ai nữa thì mình tích lũy”.
Một ông khách vui tính hỏi cắc cớ: “Ði xa vầy bỏ ổng cho ai?”. Bà bán hàng cười lỏn lẻn: “Vợ chồng già rồi mà!”
Tôi đứng lên, trả tiền chén đậu hũ rồi bước đi. Bà bán hàng vói theo, mai ra ăn nữa, cô nghe. Giọng miền Trung nghe lạc lõng giữa phố người. Tôi không biết khi bán chén đậu hũ chiều khách như vậy, chén đậu hũ nhớ thương ngày xưa của bà còn hay mất theo năm tháng dài mưu sinh xa xứ?
3.
Một lần, ghé vào khu ẩm thực trên một con hẻm đường Lê Văn Sỹ, quận 3. Thật tình là tôi không nén được cái thèm khi nhìn gánh đậu hũ quá phong phú các đồ màu kèm theo. Xoong đậu hũ to bự một đầu gánh. Cạnh đó là cái gánh có xoong nước đường và bột lọc (mà sau này bọn trẻ hay gọi là trân châu), cạnh đó nữa là mấy ca nước dừa và một ca nhựa đựng trân châu đặc lền để châm vào nồi nước đường khi nó vơi bớt trân châu.
Bà bán hàng múc đậu hũ vào chén, sau đó thêm các thứ. Hỏi ngon không thì tôi sẽ trả lời là khách ăn đông lắm, ngồi lớp trong lớp ngoài, ai cũng xuýt xoa, hít hà, nhiều người ăn một chén kêu thêm chén thứ hai…
Với riêng tôi càng nhớ chén đậu hũ xưa khi thỉnh thoảng bắt gặp trên đường phố Sài Gòn những chiếc xe máy cũ kỹ chở trên mình nó đầy đủ các thứ của một gánh đậu hũ xưa và thêm nước dừa cùng những hạt trân châu (đời mới). Những chiếc xe đậu hũ rong ruổi trên đường theo tháng năm dài xa xứ, nuôi con ăn học, giúp con vào đời..
https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong2-400x710.jpg 400w, https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong2.jpg 450w" alt="" width="450" height="799" class="wp-image-298666 size-full lazyautosizes lazyloaded" style="box-sizing: border-box; border-style: none; vertical-align: top; max-width: 100%; height: auto;" aria-describedby="caption-attachment-298666" data-orig-src="https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong2.jpg" data-srcset="https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong2-200x355.jpg 200w, https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong2-400x710.jpg 400w, https://baotreonline.com/tre_assets/uploads/2023/09/dau-hu-nho-thuong2.jpg 450w" data-sizes="auto" data-orig-sizes="(max-width: 450px) 100vw, 450px" />
Gánh tàu hũ ở khu ẩm thực Lê Văn Sỹ, Sài Gòn
Đào T. Thanh Tuyền
