.

Lương y Phan Tấn Tô, Hội Đông y Thừa Thiên-Huế cho biết, qua quá trình nghiên cứu nhiều năm, mới đây Hội Đông y tỉnh đã tìm thấy và sao lục được bản gốc bài thuốc được mệnh danh là Minh Mạng thang do ngự y triều Nguyễn dâng lên cho vua Minh Mạng dùng. 

Hình ảnh tờ châu bản ghi chép toa thuốc Quy tỳ hoàn gia giảm của Ngự y triều Nguyễn dâng cho vua Minh Mạng, được Hội Đông y Thừa Thiên-Huế sao chụp lại

Ròng rã nghiên cứu

Năm 1997, lương y Phan Tấn Tô đã cùng một nhóm nghiên cứu thực hiện đề tài khoa học về: “Nguồn gốc bài thuốc Minh Mạng thang và đề xuất các bài thuốc phù hợp trong sản xuất rượu Minh Mạng”. Đề tài do Sở Khoa học - Công nghệ và Môi trường Thừa Thiên-Huế . Nhóm nghiên cứu đã sưu tầm được 19 bài thuốc Minh Mạng thang được lưu truyền.

Sau đó, một số cá nhân cũng đã công bố thêm các toa thuốc được cho là Minh Mạng thang lưu truyền trong dân gian và đến nay đã có hơn 25 bài thuốc được công bố.

Từ các toa thuốc được công bố, qua nghiên cứu, đối chiếu, nhóm nghiên cứu của lương y Phan Tấn Tô nhận thấy, phần lớn chúng có nguồn gốc từ hai bài thuốc cổ là Độc hoạt kí sinh thang (trong bộ sách Bị cấp Thiên kim yếu phương của Tôn Tư Mạo (601- 682), sống vào đời Đường (Trung Quốc) biên soạn giữa thế kỷ thứ 7 và Quy tỳ thang từ sách Tế sinh phương (1253) của Nghiêm Dụng Hòa, đời Tống (Trung Quốc), làm nòng cốt, rồi gia giảm. Ngoài ra, có một ít bài thuốc bổ chung khí huyết, âm dương.

Tìm thấy toa ngự phương huyền thoại

Trong năm 2014, Hội Đông y Thừa Thiên-Huế đã thực hiện đề tài khoa học Thu thập, biên dịch và đề xuất hướng sử dụng các bài thuốc của Thái y viện triều Nguyễn. Để thực hiện đề tài này, ông Phan Tấn Tô cùng với các cộng sự thuộc Hội Đông y Thừa Thiên-Huế đã vào các thư viện, trung tâm lưu trữ quốc gia ở TP.Saigon, Đà Lạt và Hà Nội để sưu tập tài liệu.

Tại Trung tâm lưu trữ quốc gia 1 (Hà Nội), Hội Đông y đã tìm thấy hơn 300 trang châu bản về các bài thuốc của Thái y viện triều Nguyễn, có châu phê của nhà vua, chữ ký của các vị ngự y, đóng dấu Thái y viện, dấu Ngự tiền chi bảo và dấu Cơ mật viện… được lưu trữ. Trong đó, đã tìm thấy tờ châu bản có đơn thuốc Quy tỳ hoàn gia giảm do Thái y viện triều Nguyễn kê đơn cho Minh Mạng dùng, đề ngày 26 tháng 12 năm Minh Mạng thứ 10 (1829).

Từ kết quả nghiên cứu các bài thuốc được cho là Minh Mạng thang lưu truyền trong dân gian được công bố trước đó, Hội Đông y Thừa Thiên-Huế cho rằng, tờ châu bản có đơn thuốc Quy tỳ hoàn gia giảm do Thái y viện triều Nguyễn kê đơn cho Minh Mạng dùng ngày 26.12 năm Minh Mạng thứ 10 (1829) nêu trên chính là toa thuốc Minh Mạng thang huyền thoại được truyền tụng lâu nay.

Nguyên văn tờ châu bản được phiên âm

“Thái y viện thần đẳng quị tấu vi: Tấu, văn sự tư cử nội giám Nguyễn Ân truyền xưng phụng chỉ nội nhất khâm. Thánh thể khoan hòa, ngự thiện như thường, duy giác hữu vi quyện, thiểu mị. Sắc thần đẳng điều bổ tể hoàn liệu dĩ tiến. Khâm thử. Khâm tuân. Thần đẳng hội đồng phụng nghĩ nhất dương sinh hậu mộc vận thủy hành, can hỏa tiệm vượng, tì âm hỏa sung trí hưu đẳng. Nhân tưởng thử lí ứng bình bổ tư âm dĩ phối dương nhi bảo vạn an chi khương. Thần đẳng thỉnh dụng gia giảm Quy tỳ hoàn liệu khử Mộc hương, chủ bổ Tâm tì, ninh thần an thụy, gia Lộc nhung, Thục địa dĩ tư âm. Sở hữu dược vị cung trần tả cẩn tấu.

Gia giảm Quy tì hoàn liệu tịnh trọng thập nhị lạng ngũ tiền, Cao ly sâm nhất lạng, Bạch truật nhất lạng, Toan táo nhân nhất lạng, Viễn chí tam tiền, Qui thân nhất lạng, Hoàng kì thất tiền ngũ phân, Long nhãn thất tiền ngũ phân, Chích cam thảo nhất tiền, chích Thục địa nhất lạng, Lộc nhung nhất lạng. Hữu thập nhất vị, cộng vi tế mạc, luyện mật hòa hoàn như lục đậu đại, mỗi tảo vãn thượng thực tiền cung tiến tam tiền, thang thủy hóa hạ. Dưới tên các ngự y ký.

Dịch nghĩa:

Chúng thần (ở) Thái y viện, quỳ xuống tâu rằng:Vâng nghe mệnh lệnh (bệ hạ) qua lời truyền của quan nội giám Nguyễn Ân. (Bệ hạ) thánh thể khoan hòa, ăn uống bình thường, chỉ có hơi mệt, ít ngủ. Chỉ dụ cho chúng thần điều chế thuốc bổ dâng tiến. Kính xin tuân lệnh. Chúng thần cùng hội đồng ý phỏng theo lý (qua tiết đông chí) nhất dương sinh, mộc vận (khí tiết mùa xuân) bắt đầu vận hành, can hỏa dần dần vượng, phần âm hỏa của tạng tỳ sung mãn, nên dẫn đến các chứng đã nói. Căn cứ theo lý đó, nên dùng phép bình bổ, tư âm để phối dương, sẽ giữ an ổn cho mọi sự. Chúng thần xin cho dùng đơn thuốc gia giảm Quy tỳ hoàn bỏ vị Mộc hương để chủ bổ Tâm Tì, giữ tinh thần, yên giấc ngủ, gia thêm Lộc nhung, Thục địa để tư bổ phần âm. Dược vị cụ thể trong đơn thuốc xin tâu như sau:

Toa thuốc gia giảm Quy tỳ hoàn, trọng lượng tịnh 12 lạng 5 tiền (thành phần có): Cao li sâm 1 lạng, Bạch truật 1 lạng, Phục thần 1 lạng, Toạn táo nhân 1 lạng, Viễn chí 3 tiền, Qui thân 1 lạng, Hoàng kì 7 tiền rưỡi, Long nhãn 7 tiền rưỡi, Chích Cam thảo 1 tiền, Chích thục địa 1 lạng, Lộc nhung 1 lạng.

Mười một vị trên đây cùng tán mịn, luyện mật làm hoàn cỡ như hạt đậu xanh, mỗi ngày sáng chiều trước bữa ăn tiến dâng 3 tiền, uống với nước sôi nguội (1 lạng + 10 tiền (chỉ, đồng cần) = 37 gr).

(Lương y Lê Quý Ngưu phiên âm và dịch nghĩa)

Songthy - Sưu tầm