Bỏ lại sau lưng sắc đẹp mặt trời của dòng sông Nhật Lệ, tôi theo gia đình vào Huế khi còn đang được ẵm ngửa trên tay. Ba tôi cưới Me tôi khi Người ra làm việc ở Đồng Hới. Và tôi "Con Mèo" là kết quả mối tình giữa một bác sĩ và một sage-femme trẻ của cái thành phố có động Phong Nha nổi tiếng tuyệt vời.
Ngôi nhà mang số 17 đường Khải Định về sau đổi thành 23 Nguyễn Huệ -- nơi gia đình tôi dọn về, không cách bờ hữu ngạn Sông Hương bao xa ấy, chính đã là nơi chứng khiến điều mà sau này tôi mới hiểu ra: những cuộc sửa soạn vào Đời. Ba tôi nuôi ăn học hầu hết con cháu trong gia đình, kể cả con em bạn bè phương xa muốn về Huế theo học Khải Định và Đồng Khánh. Ngôi nhà vì thế thực sự đã trở thành một "ký túc xá" gia đình có một không hai.
Tôi còn nhớ như in căn nhà học bao quanh bời vườn cây trái bốn mùa, nơi trọ học người học sinh được Ba tôi chọn làm gia sư cho các anh chị lớn: Huy Cận. Rồi một chàng nữa, lại thường đến thăm bạn, Xuân Diệu. Có Trời hiểu vì sao tình cờ người chị thứ tư của tôi lại đúng tên Diệu Xuân. Thế là mỗi khi thoáng bóng đầu tóc rối của chàng Xuân Diệu trước ngõ thì lũ con nít lại đồng thanh (thật oan cho Chị) "Xuân Diệu -- Diệu Xuân" cho đến khi bị dọa đánh đòn mới thôi. Ngôi nhà Ba tôi vì thế, rộn rịp quanh năm, tiếng dạy, tiếng học, tiếng nô đùa... và tiếng thơ. Bài Tình Tự nổi tiếng nếu không muốn nói cả nguồn cảm hứng thi ca của người thi sĩ Huy Cận dám đã dậy lên từ lòng nước sông Hương những ngày làm gia sư này lắm:
Lòng em nhớ lòng anh từ vạn kỷ
Gặp hôm nay nhưng hẹn đã ngàn xưa
Yêu giữ đời và hồn ở trong mơ
Tình rộng quá đời không biên giới nữa
Đây cửa mộng lòng em, anh hãy mở...
Và cả nhà thơ Xuân Diệu: mối tình trai đằng đẵng trong thơ chàng chẳng phải cũng đã dâng lên từ dòng sông này?
Chúng tôi lặng lẽ bước trong thơ
Lạc giữa miền êm chẳng bến bờ
Trăng sáng, trăng xa, trăng rộng quá
Hai người những chẳng bớt bơ vơ...
Và tôi Con Mèo (biệt danh mọi người đặt cho tôi thời thơ ấu) đã chập chững những bước đầu đời cũng từ căn nhà học ấy, cũng từ phía hữu ngạn dòng sông ấy-- dòng sông thơm.
Như một bác sĩ y khoa hành nghề lâu năm, Ba tôi rất nghiêm khắc với các con. Sau này khi Người đã vĩnh viễn ra đi, tôi mới sực nhận ra rằng chưa bao giờ có dịp dám nhìn kỹ mặt Ba mình. Dẫu trong sâu thẳm nhất, tôi biết là Người thương tôi nhiều lắm. Đi đâu Ba tôi cũng mang tôi theo để khoe niềm hãnh diện "Con Mèo thuộc truyện Kiều" của Người. Con Mèo lên 5, hai... chân trước khoanh tròn trước ngực, đọc như ma đuổi tràng Kiều 108 câu mỗi khi bị bắt ra "triển lãm" trước các bằng hữu tai to mặt lớn của Ba tôi. Ngôi nhà mang số 17 đường Khải Định mà về sau đổi thành 23 Nguyễn Huệ ấy chính là nơi Con Mèo được/ hay bị học thuộc lòng đoạn Kiều định mệnh.
Thế mà đang đúng giữa năm Đệ Ngũ và giữa mùa yêu, Ba tôi đưa cả gia đình vào Saigon ngay sau khi Ông Nội tôi qua đời. Tôi đã khóc hết nước mắt. Phải là những ai đã sống trọn vẹn những ngày thơ ấu ở Huế mới hiểu được nỗi khủng khiếp mà tôi phải gánh chịu khi được báo tin này. Cái cảm giác bị búng lên thật cao, rơi xuống bồng bềnh như không đủ trọng lượng, khoảnh khắc ấy tôi vẫn còn thấy rõ lắm. Ngay sau đó lập tức, vô số hình ảnh, âm thanh, màu sắc, nghĩa là tất cả những gì giác quan tôi cảm thọ được -- Huế-- lũ lượt chen chúc nhau diễn ra trong đầu, trong mắt, trong tim tôi y như một khúc phim đang quay với đầy đủ tình tiết ác liệt của nó. Nhất là dòng Hương, dòng sông sớm chiều hai buổi soi bóng mối tình học trò đầu đời thơ mộng đã danh lên thật thiết tha trong tâm tưởng của tôi.
Ngôi nhà mang số 17 đường Khải Định về sau đổi thành 23 Nguyễn Huệ -- nơi gia đình tôi dọn về, không cách bờ hữu ngạn Sông Hương bao xa ấy, chính đã là nơi chứng khiến điều mà sau này tôi mới hiểu ra: những cuộc sửa soạn vào Đời. Ba tôi nuôi ăn học hầu hết con cháu trong gia đình, kể cả con em bạn bè phương xa muốn về Huế theo học Khải Định và Đồng Khánh. Ngôi nhà vì thế thực sự đã trở thành một "ký túc xá" gia đình có một không hai.
Tôi còn nhớ như in căn nhà học bao quanh bời vườn cây trái bốn mùa, nơi trọ học người học sinh được Ba tôi chọn làm gia sư cho các anh chị lớn: Huy Cận. Rồi một chàng nữa, lại thường đến thăm bạn, Xuân Diệu. Có Trời hiểu vì sao tình cờ người chị thứ tư của tôi lại đúng tên Diệu Xuân. Thế là mỗi khi thoáng bóng đầu tóc rối của chàng Xuân Diệu trước ngõ thì lũ con nít lại đồng thanh (thật oan cho Chị) "Xuân Diệu -- Diệu Xuân" cho đến khi bị dọa đánh đòn mới thôi. Ngôi nhà Ba tôi vì thế, rộn rịp quanh năm, tiếng dạy, tiếng học, tiếng nô đùa... và tiếng thơ. Bài Tình Tự nổi tiếng nếu không muốn nói cả nguồn cảm hứng thi ca của người thi sĩ Huy Cận dám đã dậy lên từ lòng nước sông Hương những ngày làm gia sư này lắm:
Lòng em nhớ lòng anh từ vạn kỷ
Gặp hôm nay nhưng hẹn đã ngàn xưa
Yêu giữ đời và hồn ở trong mơ
Tình rộng quá đời không biên giới nữa
Đây cửa mộng lòng em, anh hãy mở...
Và cả nhà thơ Xuân Diệu: mối tình trai đằng đẵng trong thơ chàng chẳng phải cũng đã dâng lên từ dòng sông này?
Chúng tôi lặng lẽ bước trong thơ
Lạc giữa miền êm chẳng bến bờ
Trăng sáng, trăng xa, trăng rộng quá
Hai người những chẳng bớt bơ vơ...
Và tôi Con Mèo (biệt danh mọi người đặt cho tôi thời thơ ấu) đã chập chững những bước đầu đời cũng từ căn nhà học ấy, cũng từ phía hữu ngạn dòng sông ấy-- dòng sông thơm.
Như một bác sĩ y khoa hành nghề lâu năm, Ba tôi rất nghiêm khắc với các con. Sau này khi Người đã vĩnh viễn ra đi, tôi mới sực nhận ra rằng chưa bao giờ có dịp dám nhìn kỹ mặt Ba mình. Dẫu trong sâu thẳm nhất, tôi biết là Người thương tôi nhiều lắm. Đi đâu Ba tôi cũng mang tôi theo để khoe niềm hãnh diện "Con Mèo thuộc truyện Kiều" của Người. Con Mèo lên 5, hai... chân trước khoanh tròn trước ngực, đọc như ma đuổi tràng Kiều 108 câu mỗi khi bị bắt ra "triển lãm" trước các bằng hữu tai to mặt lớn của Ba tôi. Ngôi nhà mang số 17 đường Khải Định mà về sau đổi thành 23 Nguyễn Huệ ấy chính là nơi Con Mèo được/ hay bị học thuộc lòng đoạn Kiều định mệnh.
Thế mà đang đúng giữa năm Đệ Ngũ và giữa mùa yêu, Ba tôi đưa cả gia đình vào Saigon ngay sau khi Ông Nội tôi qua đời. Tôi đã khóc hết nước mắt. Phải là những ai đã sống trọn vẹn những ngày thơ ấu ở Huế mới hiểu được nỗi khủng khiếp mà tôi phải gánh chịu khi được báo tin này. Cái cảm giác bị búng lên thật cao, rơi xuống bồng bềnh như không đủ trọng lượng, khoảnh khắc ấy tôi vẫn còn thấy rõ lắm. Ngay sau đó lập tức, vô số hình ảnh, âm thanh, màu sắc, nghĩa là tất cả những gì giác quan tôi cảm thọ được -- Huế-- lũ lượt chen chúc nhau diễn ra trong đầu, trong mắt, trong tim tôi y như một khúc phim đang quay với đầy đủ tình tiết ác liệt của nó. Nhất là dòng Hương, dòng sông sớm chiều hai buổi soi bóng mối tình học trò đầu đời thơ mộng đã danh lên thật thiết tha trong tâm tưởng của tôi.
Bao la, câm nín, dịu dàng như thiên chức, Hương giang nâng đỡ mọi chập chững ban đầu, nhưng khi con chim ra ràng vỗ cánh phải tung bay thì dòng Hương đã nuốt nước mắt vào trong, không để tình ở lại vướng bước ra đi. Một ân tình như thế của kẻ ở mà nước mắt đã hóa thành kiểu mưa không nơi nào trên đất Việt còn thấy, hay là phải cho thối đất, thối đai đến như vậy mới giúp được người dứt khoát cất bước ra đi?
Mưa chi mưa mãi
Buồn hết nửa đời xuân
Mộng vàng không kịp hái...
(Lưu Trọng Lư, Mưa, Mưa Mãi)
Tôi bỗng hiểu ra do đâu Huế đã mưa không ngớt giọt hàng tháng trời. Chỉ như một quản đời mở lòng đón những người con Việt trọ qua đêm trước ngày bôn ba Đời nhập cuộc, đóng "nhãn hiệu trình tòa". Huế đã ân tình, nhưng không giữ chân ai...
*
Con Mèo xa Huế, mang theo cả cái nôi thơ ấu, cả hình ảnh bờ tường dợn sóng căn nhà học số 17 đường Khải Định, và cả chuỗi 108 câu thơ Kiều đậm nét... Cho tới nay, từ sau câu "Ngày xuân con én đưa thoi" đến khi "Hai Kiều e lệ nép vào dưới hoa" thì chính tôi cũng khó hiểu là duyên nợ gì mà bây giờ mình đã thuộc trọn cái đoạn thăm mả Đạm Tiên ấy. Nhưng cũng chính cái đoạn có câu "Sè sè nắm đất bên đàng. Dàu dàu ngọn cỏ nửa vàng nửa xanh" này mà tôi cứ bị các anh chị lớn ghẹo không tha: "Ê, Mèo, xè xè..,. gì nữa?" khiến tôi từ đó không còn dám tiếp tục thăm Mả Đạm Tiên nữa.
Cho đến gần nửa thế kỷ sau, khi vết chân Mèo đã vươn tới chân trời, thì nấm mồ định mệnh mà cuộc viếng thăm thưởng chừng bỏ dở năm nào, đã thôi thúc nhức nhối bật thành giọng ngâm... Tôi mơ hồ cảm thấy hình như có một mối giao tình nào đó đã nối Kiều với Huế, với dòng Hương...
Hương Giang nhất phiến nguyệt
Kim cổ hứa đa sầu
(Nguyễn Du - Thu Chí)
Hương Giang trăng chảy về đâu
Miên man năm tháng dòng sầu không nguôi
Người thơ ấy, cái hồn dân tộc ấy, cũng đã phải ghé chân qua Huế. Dẫu đã mê câu ví dặm từ những ngày quê cha, dẫu đã lắng gần mười năm điệu chèo quê vợ, dẫu đã đọng nền thi ca ngàn năm quê người, nghĩa là dẫu nàng Kiều đã được thai nghén từ xa xưa lắm, thì phải qua Huế, chuyện Kiều mới ra đời. Chính Huế và chỉ có Huế đã gửi Nguyên Du đi chánh sứ Trung Hoa, để biết đâu nhờ chuyến Bắc du hơn năm trời ấy mà hình ảnh nàng Kiều của nhà thơ mới được trọn vẹn thành hình?
Tôi bỗng hiểu do đâu, như cô lái đò chờ những người con Việt sang sông đi tới chân trời, sông Hương, mà sóng nước đa tình của mắt những người con gái Huế đọng thành dòng chảy -- dẫu rộng và sâu, lại rất phẳng lặng êm trôi, dường như lại chỉ trôi ngang... Bao năm lớn lên bên bờ sông, qua lại soi bóng trên sông ngàn vạn bận, phải tận bây giờ tôi mới thật thấu hiểu "lòng sông": quá giang.
Nỗi mơ một ngày... vì thế trở thành da diết hơn bao giờ hết.
Trở về Huế, bụm hai lòng bàn tay -- nay đã đầy nước sông Seine, sông ST.Laurent, nước hồ Ngũ Đại-- vục vào lòng nước thơm để cám ơn cuộc Quá Giang Đời.
Lệ Ba
