Thường ở Việt Nam hay đọc theo tiếng Pháp những chữ nước ngoài, cho nên "ya ua" hay "dô gớt" cũng là chuyện thường, ai cũng hiểu, phải không ạ.
Ở đây tôi không dám lạm bàn về từ ngữ Tây Ta, chỉ là muốn "khoe" rằng đã lâu lắm rồi mới làm lại món ya ua kiểu Việt mà thôi!
Ya ua gia nhập vào nước ta lúc nào, tôi không biết nhưng ăn được món ya ua đầu tiên là ở tại nhà, do dì Sáu (chị ruột má) ra Pleiku chơi thăm Má, rồi sẵn dịp chỉ cho Má làm vài món Tây Ta, trong đó món ya ua là lạ nhất đối với tôi, lúc đó là khoảng thập niên 60.
Lần đầu tiên nếm thử, tôi ráng nuốt và gật gật đầu bỏ đi không dám bình phẩm khi dì hỏi "ngon không con?". Món gì mà kỳ kỳ, mềm mềm, nhũn nhũn lại chua chua mùi sữa lên men, không hiểu ngon chỗ nào mà mọi người trong nhà ai cũng khen và "đòi" thêm hũ nữa mới kỳ chứ, thôi hỏng ham đâu.
Chỉ vài ngày sau, Má làm lại ngay theo lời yêu cầu của cả nhà (ngoại trừ tui - dĩ nhiên) và tiếng khen lại dồn dập khiến tôi phải “ấm ức” mon men hỏi ông anh và đám em "bộ ngon thiệt hả?" Mọi người đều gật gù và tả thêm "ngon chứ, vừa béo, vừa thơm, nhất là những muỗng cuối cùng vét cạn hũ lại càng tuyệt hơn" Sao kỳ vậy ta, mình cũng có tâm hồn ăn uống phong phú lắm mà sao món này không chuộng được nhỉ? Hay là... thử lại xem sao, sau khi dặn nhỏ em "cứu bồ" ăn giùm nếu vẫn không hảo được món này. Nhỏ em "hồ hởi phấn khởi" lắm gật đầu lia lịa và dặn “nhớ ăn chầm chậm và vét hũ nữa nhe, mới thưởng thức được hương vị của món này” Chời, làm như tui ăn uống phàm phu tục tử lắm dzậy đó!
Lần này ráng nín thở, nếm chút chút... à, cũng có vị béo béo, thơm thơm đó chứ, mùi chua lên men của sữa cũng... hay hay! Thế là vét sạch luôn hũ làm nhỏ em... tiếc hùi hụi vì chỉ dẫn tận tình quá nên mất phần!
Tuy vậy cũng phải ăn vài lần mới quen dần với món ya ua và thấy rất ngon, nhất là buổi trưa trời nắng nóng, ăn hũ ya ua mát lạnh làm mình sảng khoái lắm và đó cũng là một trong những món ăn hàng khoái khẩu của nhóm bạn Pleime chúng tôi thời đó. Nhớ những ngày được nghỉ học hai giờ sau của buổi sáng, thế nào cả bọn cũng rủ nhau ghé lại một tiệm tạp hoá (nói là tiệm cho oai chứ chỉ là một căn nhà nhỏ không bảng hiệu, bày bán vài món tạp hoá trong một tủ kính nhỏ phía trước nhà, rồi có tủ lạnh nhỏ đựng mấy hũ ya ua nhà làm và kem chuối - là chuối xứ ép giẹp rắc ít đậu phọng rang, dừa bào rồi đem đông đá, cũng ngon tuyệt với đám học sinh chúng tôi), tiệm này gần Am Bà, gần nhà Kim Liên, Thuý Nga, Ái Loan (chắc do mấy cô bạn này giới thiệu hay dẫn đến?)
Từ khi ra nước ngoài, ya ua bán trong các siêu thị rất nhiều đủ loại, đủ kiểu nhưng tôi không tìm được loại nào giống như mình từng ăn bên nhà, vì thế lại tiếp tục tự làm ya ua. Khi các con khôn lớn, ra đi làm hoặc lập gia đình ra riêng thì món ya ua nhà làm đi vào quên lãng. Thi thoảng nhớ lại thì cũng lười vì làm rồi ai ăn đây, dù món này không tốn nhiều thời gian và chuẩn bị chi cả. Mãi đến hôm qua, ghé nhà bạn, được mời một hũ ya ua nhà làm, cách làm cũng y hệt như nhà tôi từng làm, chỉ thay thế nước lạnh bằng sữa tươi... Cả một thời thơ ấu và món ăn vặt lại ùa về... Và như thế tôi đã có lại những hũ ya ua đã từ lâu xa vắng... Ăn lại, cảm giác vẫn hệt như xưa, vẫn mùi vị béo béo, chút ngọt thanh thanh, chút chua của sữa lên men với mùi thơm dịu nhẹ, vẫn làm mình muốn ăn thêm.
Thật ra bây giờ biết bao món ngon vật lạ, nhưng có lẽ hoài cổ vẫn còn thấm đậm trong tôi nên nhớ lắm, chứ bây giờ trong nước cũng đâu còn món ya ua này nữa, khi có lần về lại quê nhà, tôi gọi ya ua, cứ đinh ninh là món quen thuộc được dọn ra, ai dè là hũ ya ua công nghiệp... buồn và hụt hẫng khi biết mình “lạc hậu” quá!, dù là sau khi bài viết này được post lên, bạn bè cho biết là Việt Nam vẫn còn có chỗ bán, và hứa hẹn sẽ dẫn đi khi có dịp về lại.
Làm lại món này... nhớ dì Sáu, nhớ các bạn Pleime lắm... người mất, người còn... nhưng cơ hội gặp lại chắc là còn xa lắm khi Covid vẫn còn là đại dịch trên thế giới dù thuốc chủng ngừa đã đang tiến hành ở một số nước rồi.
Hồ Diệu Thảo
