Biến thể mới omicron đáng quan ngại. (nguồn: https://boston.cbslocal.com)
Trong những ngày qua, cả nhân loại lo lắng và đã tái thực hiện các biện pháp phong tỏa, ngăn cấm để ngăn chận sự lây lan của biến thể mới omicron chưa biết rõ. Để giúp độc giả có cái nhìn khái quát về biến thể mới này, Việt Báo xin đăng bản dịch Việt của Thụy Âm bài viết của Giáo Sư Suresh V. Kuchipudi chuyên về các bệnh truyền nhiễm được đăng trên trang mạng www.theconversation.com hôm 30 tháng 11 năm 2021.
*******
Biến thể mới có tên omicron (B.1.1.529) đã được báo cáo bởi những nhà nghiên cứu tại Nam Phi vào ngày 24 tháng 11 năm 2021, và được cho là “biến thể đáng quan ngại” bởi Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO) 2 ngày sau đó. Omicron rất khác thường ở chỗ nó là biến thể đột biến nặng nhất từ trước tới nay của SARS-CoV-2, là vi khuẩn gây ra Covid-19.
Biến thể omicron có 50 đột biến tất cả, với 32 đột biến chỉ riêng trên protein gai. Protein gai – hình thành các núm lồi bên ngoài của vi khuẩn SARS-CoV-2 – giúp vi khuẩn bám vào các tế bào để nó có thể xâm nhập vào. Nó cũng là protein mà tất cả ba thuốc chích ngừa hiện nay có sẵn tại Hoa Kỳ dùng để tạo ra các kháng thể bảo vệ. Để so sánh thì biến thể delta có 9 đột biến. Số lượng lớn của đột biến trong biến thể omicron có thể có nghĩa là nó có thể truyền nhiễm nhiều hơn và/hay tốt hơn trong việc né tránh sự bảo vệ của hệ miễn dịch – một viễn tượng rất đáng quan ngại.
Tôi là một nhà vi trùng học đã nghiên cứu những vi khuẩn mới phát sinh và lây truyền từ động vật sang người để hiểu tốt hơn cách nào sự trỗi dậy của các vi khuẩn gây dịch hay đại dịch. Nhóm nghiên cứu của tôi đã và đang nghiên cứu nhiều khía cạnh khác nhau của vi khuẩn Covid-19, gồm việc lây lan của nó trong các động vật.
Tại sao các biến thể mới của SARS-CoV-2 tiếp tục xuất hiện?
Trong khi con số các đột biến cao bất thường trong biến thể omicron gây ngạc nhiên, sự phát sinh của biến thể khác của SARS-CoV-2 không phải là ngoài dự đoán.
Qua sự thu thập tự nhiên, các đột biến bình thường tích tụ trong bất cứ vi khuẩn nào. Quá trình này được đẩy nhanh trong các vi khuẩn RNA, gồm SARS-CoV-2. Nếu và khi một loạt đột biến cung cấp sự tiến bộ sinh tồn cho một biến thể qua các vi khuẩn đi trước nó, thì biến thể sẽ cạnh tranh hơn tất cả các biến thể vi khuẩn hiện đang có khác.
Phải chăng số lượng đột biến lớn hơn của biến thể omicron có nghĩa là nó nguy hiểm hơn và lây lan nhiều hơn delta? Chúng tôi chưa biết được. Các điều kiện dẫn tới sự phát sinh của biến thể thì vẫn chưa rõ, nhưng điều rõ là con số biến dạng và hình thể của các đột biến trong omicron là bất thường.
Một giải thích khả dĩ cho cách các biến thể vi khuẩn với nhiều đột biết phát sinh là qua sự truyền nhiễm lâu dài trong một bệnh nhân là người có hệ miễn dịch bị ức chế -- tình trạng mà có thể dẫn tới sự cải tiến của vi khuẩn nhanh chóng. Nhiều nhà nghiên cứu đã giả thiết rằng một vài biến thể ban đầu của SARS-CoV-2, như biến thể alpha, có thể đã bắt nguồn từ bệnh nhân bị truyền nhiễm kéo dài. Tuy nhiên, chòm sao bất thường và nhiều đột biến trong biến thể omicron làm cho nó rất khác với tất cả những chủng SARS-CoV-2 khác, nêu ra nhiều nghi vấn về cách nó xuất hiện.
Nguồn gốc khả dĩ khác của các biến thể có thể là thông qua các động vật. Vi khuẩn gây ra Covid-19 có thể truyền nhiễm nhiều loại động vật, gồm chồn, hổ, sư tử, mèo và chó. Trong một nghiên cứu vẫn chưa được đồng nghiệp đánh giá, một nhóm quốc tế mà tôi lãnh đạo gần đây đã phúc trình về sự lây nhiễm rộng rãi bởi SARS-CoV-2 trong loài hưu đuôi trắng sống hoang dã hay được nuôi tại Hoa Kỳ. Do đó, chúng tôi cũng không thể loại trừ khả năng biến thể omicron phát sinh trong động vật qua việc cải tiến nhanh chóng.
Hưu đuôi trắng gần đây đã được xác nhận là nguồn quan trọng đối với SARS-CoV-2, loại vi khuẩn gây ra Covid-19. (nguồn: www.theconversation.com)
Làm sao biến thể delta lan tràn trên toàn cầu
Delta có khả năng lây nhiễm từ 40% tới 60% cao hơn biến thể alpha và lây lan gần gấp đôi vi khuẩn SARS-CoV-2 lần đầu tiên được xác định tại TQ. Khả năng truyền nhiễm cao của biến thể delta là lý do sơ khởi tại sao các nhà nghiên cứu tin là nó có thể cạnh tranh nhiều hơn các biến thể khác để trở thành chủng khống chế.
Yếu tố chính trong việc thích ứng của vi khuẩn là tỉ lệ nhân rộng của nó – hay cách mà một vi khuẩn có thể nhanh chóng tạo ra những bản sao của chính nó. Biến thể delta đã sao chép nhanh hơn các biến thể trước của SARS-CoV-2, và một nghiên cứu chưa được đánh giá bởi đồng nghiệp phỏng đoán rằng nó tạo ra 1,000 lần các hạt vi khuẩn nhiều hơn các biến thể trước nó.
Còn nữa, những người bị truyền nhiễm biến thể delta đang tạo ra và phát tán nhiều vi khuẩn hơn, là một cơ chế tiềm ẩn khác làm tăng khả năng lây lan của nó. Nghiên cứu cho thấy rằng một sự giải thích khả dĩ đối với khả năng sao chép cao của biến thể delta là những đột biến trong protein gai dẫn tới việc bám hiệu quả hơn của protein gai vào chủ của nó, qua thụ thể ACE-2.
Biến thể delta cũng đã có nhiều đột biến cho phép nó tránh được các kháng thể trung hòa đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể chống lại các vi khuẩn xâm nhập. Điều này có thể giải thích tại sao, như nhiều phúc trình đã cho thấy, các thuốc chích ngừa Covid-19 một cách nào đó ít hiệu quả chống lại biến thể delta hơn. Việc kết hợp khả năng lây nhiễm cao và tránh né miễn dịch có thể giúp giải thích bằng cách nào biến thể delta trở thành rất thành công.
Các nghiên cứu cũng cho thấy rằng những người bị truyền nhiễm biến thể delta có nguy cơ phải vào bệnh viện điều trị cao hơn so với những người bị truyền nhiễm với SARS-CoV-2 và các biến thể ban đầu. Một đột biến đặc biệt trên protein gai của biến thể delta – đột biết P681R – được cho là đóng góp chính vào khả năng cải thiện của nó để xâm nhập các tế bào và để gây bệnh nghiêm trọng hơn.
Có phải omicron sẽ thay thế delta?
Còn quá sớm để nói có phải biến thể omicron sẽ thay thế delta hay nó sẽ trở thành tràn lan. Omicron có cùng một số đột biết với biến thể delta nhưng cũng sở hữu những thứ khác hoàn toàn khác. Nhưng một trong những lý do tại sao chúng tôi trong giới nghiên cứu đặc biệt quan tâm là vì biến thể omicron có 10 đột biến trong vùng liên kết thụ thể -- một phần của protein gai tương tác với thụ thể ACE-2 và làm trung gian cho việc xâm nhập vào các tế bào – so với chỉ 2 đối với biến thể delta.
Giả dụ sự kết hợp của tất cả các đột biến trong omicron làm cho nó truyền nhiễm nhiều hơn hay tốt hơn đối với việc tránh né miễn dịch hơn delta. Trong trường hợp đó, chúng ta có thể thấy sự lây lan của biến thể này trên toàn cầu. Tuy nhiên, nó cũng có thể rằng con số đột biến cao bất thường có thể là hại cho vi khuẩn và khiến nó bất ổn.
Rất có thể là biến thể omicron không phải là trò chơi cuối cùng mà rằng có nhiều biến thể SARS-CoV-2 khác sẽ xuất hiện. Khi SARS-CoV-2 tiếp tục lây lan trong con người, sự tích tụ tự nhiên và sự thích ứng sẽ đưa tới nhiều biến thể hơn có thể dễ lây nhiễm hơn delta.
Chúng ta biết từ các vi khuẩn cúm rằng tiến trình thích ứng của vi khuẩn không bao giờ ngừng. Tỉ lệ chích ngừa thấp hơn tại nhiều quốc gia có nghĩa là vẫn còn nhiều vật chủ nhạy cảm với vi khuẩn ngoài kia, và rằng nó sẽ tiếp tục lưu truyền và đột biết cho đến khi nào nó có thể lan truyền. Tuy nhiên, sự phát sinh của biến thể omicron nhắc nhở về sự khẩn cấp chích ngừa để ngăn chận sự lây lan thêm nữa và sự cải tiến của SARS-CoV-2.
Thuỵ Âm dịch
