Tương Tư Trong Ca Dao

Tương tư là một trạng thái tâm hồn… cực kỳ kỳ cục. Như mọi trạng thái… tâm thần khác, nó là hậu quả hay kết quả của một tình cảm bất thường, hào hứng và nguy hiểm nhất: Tình yêu!

Có yêu người ta mới tương tư!

Không yêu, người ta chẳng thèm dòm mặt, chẳng thèm để ý cho mệt.

Thêm một chi tiết nữa là người ta chỉ tương tư khi tình yêu chưa được thoả mãn, bị thiếu thốn rất nhiều hay hơn nữa: Bị từ chối.

Tương tư trở thành căn bệnh. Đã là bệnh thì không kể già, trẻ, lớn bé, nam nữ hay đen trắng. Trái tim còn đập thình thịch trong ngực là người ta còn có thể mắc bệnh tương tư.

Nắng mưa là bệnh của trời
Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng.

*
Gặp mặt nhau, chưa biết nàng bằng lòng mình chưa, chàng cứ thấy trái tim mình thôi thúc, kêu réo ầm ĩ:

– Đúng tần số rồi, đúng đối tượng rồi, yêu đi thôi! Yêu đi thôi!

Chàng làm sao được bây giờ ngoài việc làm cho sự thôi thúc trong lòng được đáp ứng. Chàng tìm cách gần gũi người mơ, nói cho người ta biết rằng chàng đang yêu và tìm cách cho nàng yêu chàng.

Dịp may, gặp nàng bên đường trong một đêm trăng, chàng thủ thỉ hỏi han:

Hỡi cô tát nước bên đàng,
Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi?

Từ ánh trăng vàng rực rỡ trên dòng sông, long lanh chiếu trong chiếc gàu sòng của nàng rồi hắt ra thành một dải lụa bạc trải dài trên đồng lúa cuả một đêm Rằm, chàng về nhà, nhớ trăng, nhớ nước, nhớ người mà ngẩn ngơ tự hỏi:

Nước non một gánh chung tình
Nhớ ai, ai có nhớ mình hay chăng?

Riêng chàng, chàng nhớ lắm. Nhớ từ ánh trăng vàng mông mênh tới nụ cười e thẹn có đồng tiền trên má bởi vì đâu phải dễ tìm người trong mộng. Chàng đã đi hết Lục Tỉnh Nam Kỳ mới bắt gặp được người mơ:

Thò tay anh ngắt cọng ngò
Thương em đứt ruột, giả đò ngó lơ!

Trên rừng có cây bông kiểng
Dưới biển có cá hóa long

Con cá lòng tong ẩn bóng ăn rong
Anh đi lục tỉnh giáp vòng
Tới đây trời khiến đem lòng thương em!

Chàng nhớ nhung lắm, chàng “thương” lắm và chàng cũng yêu lắm nhưng chàng chưa dám ngỏ lời:

Thò tay anh ngắt cọng ngò
Thương em đứt ruột, giả đò ngó lơ!

Chàng chỉ dám hỏi bâng quơ để coi người ta có chịu trả lời mình không:

Lá này là lá soan đào
Tương tư gọi nó thế nào hỡi em?

Lỡ nhung nhớ, lỡ tương tư, bây giờ lại phải xa nhau, nỗi đau kể sao cho xiết:

Đứt tay mấy chút chẳng đau
Xa em một chút như dao cắt lòng.

Yêu nhau rồi, không thể nào chịu được chia xa, nó như dao cắt lòng chàng.

Chàng nhất định phải được cùng nàng gá nghiã. Dù cha mẹ rầy la, đánh mắng hay cùng lắm chàng đành xin chịu chết để được gần nàng:

Anh thương em trầu hết lá lươn
Cau hết nửa vườn cha mẹ nào hay
Dầu mà cha mẹ có hay
Nhất đánh nhì đày hai lẽ mà thôi
Gươm vàng để đó em ơi
Chết thì chịu chết.
Lìa đôi anh không lìa!

*
Nhớ nhung, thương nhớ làm chàng thức suốt đêm dì. Chàng tơ tưởng được thở than cùng nàng, được thề thốt một đời chung thủy. Chập chờn hết đêm, chàng giật mình tỉnh dậy, thấy mình vẫn một mình:

Bước sang canh một, anh thắp ngọn đèn vàng
Chờ con bạn ngọc thở than đôi lời
Canh hai vật đổi sao dời
Tính sao nàng tính trọn đời thủy chung
Canh ba cờ phất trống rung
Mặc ai, ai thẳng ai dùn mặc ai
Canh tư hạc đậu cành mai
Sương sa lác đác khói bay mịt mờ
Canh chầy tơ tưởng, tưởng tơ
Chiêm bao thấy bậu, dậy rờ chiếu không.

Đêm ngủ không yên, ngày tơ tưởng mặt mà lòng càng nặng chĩu mối sầu tương tư: Chàng nhớ nàng lắm. Nơi nào đó, nàng đang ngồi bên song cửa, chàng muốn hỏi ai kia rằng lòng nàng có như tấm lòng chàng? Có thấy cô đơn, có cần người chia sẻ, có thắt thẻo đợi chờ ai.

Ngồi tựa song đào
Hỏi người tri kỷ ra vào vấn vương?
Gió lạnh đêm trường
Nửa chăn, nửa chiếu, nửa giường chờ ai?

*
Chàng nặng lòng đến thế. Còn nàng, từ ngày ăn miếng trầu cay cũng đâm ra thờ thẫn, nhớ nhớ, quên quên.

Từ ngày ăn phải miếng trầu
Miệng ăn, môi đỏ, dạ sầu đăm chiêu
Biết là thuốc dấu, bùa yêu
Làm cho khúc mắc nhiều điều xót xa

Làm cho quên mẹ quên cha
Làm cho quên cả đường ra lối vào
Làm cho quên cá dưới ao
Quên sông tắm mát, quên sao trên trời.

Chàng tương tư ai đó thì cũng có người đang nhớ nhớ,thương thương ai. Để che giấu những tình cảm của mình, người ta đã phải dối mẹ, dối cha:

Thương nhau cởi áo cho nhau
Về nhà mẹ hỏi qua cầu gió bay
Tại mẹ may áo rộng tay
Con quen gió mát, áo bay mất rồi.

Cảnh vật quen thuộc, yêu dấu chung quanh, đâu đâu cũng là bóng hình ai:

Qua đình ngả nón trông đình
Đình bao nhiêu ngói, thương mình bấy nhiêu.

Qua cầu ngả nón trông cầu
Cầu bao nhiêu nhịp, dạ sầu bấy nhiêu.

Khi trang điểm, lúc đứng ngồi, lòng càng xót xa thương nhớ:

Cầm lược thì nhớ đến gương
Ôm chăn nhớ chiếu, nằm giường nhớ… ai

Nhớ thương làm người ta ngủ không yên, ăn không được quay quắt nhớ miếng trầu ngày nào:

Một thương hai nhớ ba sầu
Cơm ăn chẳng được ăn trầu cầm hơi.

Chiếc khăn, ánh đèn, đôi mắt cũng hùa nhau mà… nhớ thương mãi người nào đó:

Khăn thương nhớ ai, khăn rơi xuống đất?
Khăn thương nhớ ai, khăn vắt lên vai
Khăn thương nhớ ai, khăn chùi nước mắt?
Khăn thương nhớ ai, khăn giặt để vai
Đèn thương nhớ ai mà đèn không tắt?
Mắt thương nhớ ai mắt ngủ chẳng yên?

Lễ giáo bắt người con gái phải kín đáo, phải thụ động nên tình yêu càng lắng đọng, nỗi tương tư càng chua xót vì không dám cùng ai chia sẻ, tỏ bày:

Anh buồn có chốn thở than
Em buồn như ngọn nhang tàn thắp khuya!

Nàng ngắm gió, nhìn mây, thấy mình không được như con chim, con cá. Nàng trông ngóng mãi một bóng hình:

Con chim buồn, con chim bay về cội
Con cá buồn, con cá lội trong sông
Em buồn, em đứng em trông
Ngõ thì thấy ngõ, người không thấy người!

Trông gần rồi lại ngó xa mà bóng hình ai vẫn biền biệt:

Ngày ngày em đứng em trông
Trông non, non ngất
Trông sông, sông dài
Trông mây, mây kéo ngang trời
Trông trăng, trăng khuyết
Trông người, người xa…”

Trời, mây, non nước vẫn chỉ mãi một mầu nhạt nhoà cho trăng cô đơn, cho hoa buồn bã:

Vì mây cho núi lên trời
Vì cơn gió thổi, hoa cười với trăng
Vì sương cho núi bạc đầu
Vì cơn gió mạnh cho rầu rĩ hoa
Vì mây cho núi lên cao
Mây còn mờ mịt, núi nhòa mờ xanh.

Bao lâu nữa nàng sẽ cô đơn, sẽ bạc đầu như ngọn núi dưới sương tuyết, thời gian?

Non xanh bao tuổi non già?
Vì chưng sương tuyết hóa ra bạc đầu.
*
Tương tư vì xa cách hay không được đáp ứng để mình mãi bâng khuâng nhưng không đau đớn, đắng cay bằng bị phụ tình:

Lá khoai anh ngỡ lá sen
Bóng trăng anh ngỡ bóng đèn anh khêu!

Người yêu đã một thời thề thốt nay ngoảnh mặt, quay lưng để chàng tiếc công yêu đương, thương nhớ:

Cầm vàng mà lội qua sông.
Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng!

Người ta phụ mình chỉ vì cái nghèo đeo đuổi. Vậy mà ngày xưa đó có người đã hẹn biển, thề non. Chàng tiếc cho một mối tình và cũng tiếc cho một lần lầm lỡ tin yêu:

Ai phụ tôi đất trời chứng giám
Phận tôi nghèo đâu dám phụ ai

Tưởng giếng sâu tôi nới sợi dây dài
Ngờ đâu giếng cạn, tiếc hoài sợi dây!

Biết người ta phụ bạc rồi, sao lòng mình cứ xót xa, tiếc nuối rồi mãi ước ao, năn nỉ:

Đờn cò lên trục kêu vang
Qua còn thương bậu, bậu khoan có chồng
Muốn cho đây đấy đạo đồng
Qua đây thương bậu hơn chồng bậu thương.

Không, con người mình đêm ngày nhớ thương, muốn cả đời gắn bó đã nhất định làm con chim hót mãi trong lồng!

Nhưng… ước chi, một ngày nào đó, con chim sẽ xổ lồng bay cao:

Chim khôn mắc phải lưới hồng
Hễ ai gỡ được đền công lạng vàng
Anh rằng anh chẳng lấy vàng
Hễ anh gỡ được thì nàng lấy anh.

Chàng đã yêu, chàng đã đau đớn vì yêu. Nàng có hay cho mối tình chung thủy, gắn bó một đời của chàng hay nàng nhất định chia tay, theo chồng xa xứ, để lại mọât người khóc nhớ, khóc đau:

Dế kêu dưới đống phân rơm
Tui xa người nghĩa bưng chén cơm khóc ròng.

Chàng sẽ ngày ngày tương tư người phụ ngãi mà tự hỏi và mãi trách người ra đi:

Chồng gần không lấy
Bậu lấy chồng xa
Mai sau cha yếu, mẹ già
Chén cơm, đôi đũa, kỷ trà ai dưng?

Nếu chẳng phải tự nàng phụ bạc mà tại mẹ cha rẽ thúy chia uyên thì niềm cay đắng lại thêm nhiều phần chua xót, tủi nhục:

Tiếc thay bác mẹ nhà nàng
Cầm cân không biết là vàng hay thau
Thật vàng chẳng phải thau đâu
Mà đem thử lửa cho đau lòng vàng!!!”

Nỗi đau này ai thấu cho chàng? Có chăng là những người cùng cảnh đã lỡ một chuyến đò tình để mắc bệnh tương tư.

Kathy Tran

San Jose, 05/ 2006

Lời bàn:

Nghe nói có phương thuốc trị tương tư hay lắm, cũng hình như moi đâu trong ca dao mà ra:

Tu là cõi phúc, tình là dây oan.

Nhưng rồi cũng chả ra làm sao cả khi nhân gian cứ lại phản đề ngay đấy:

Ba cô đội gạo lên chùa
Một cô yếm thắm bỏ bùa cho sư
Sư về sư ôm tương tư
Ốm lăn ốm lóc cho sư trọc đầu

Đấy cứ nhì nhằng, nhung nhăng với chữ tình rồi cả đời còn lôi thôi chán:

Chàng đi cho thiếp theo cùng
Đói no thiếp chịu, lạnh lùng thiếp cam
Ví dù tình có dở dang
Thì cho thếp đón đò ngang thiếp.. dìa

Về quê cũ bên cạnh nỗi đau của mối tình phụ bạc, còn miệng tiếng người đời:

Gió đưa cây cải về trời
Rau răm ở lại chịu nhời đắng cay

Tương tư hay tương tình như Từ Hải đúng là nam nhi, bỏ qua cái đúng sai của nhân thế thường tình, biết mười mươi là hàng sẽ sống cũng như chết;

….Hàng thần lơ láo, phận mình ra sao
Chi bằng riêng một biên thùy…

Nhưng vì em mà ta chết, ta sẽ chết đứng để chỉ ngã xuống trong vòng tay em. Chao ơi chết vì tình như thế đấy, còn gì đẹp cho bằng. Cũng vài chục năm trước TTKH đã làm những cô cậu học sinh Trung Học ép bướm vào nhũng trang thơ, để đêm đêm ngồi khóc lẻ loi một mình.

Tôi vẫn đi bên cạnh cuộc đời
Ai ân nhạt nhẽo của chồng tôi
Chồng tôi vẫn biết tôi thương nhớ
Người ấy cho nên vẫn hững hờ

Tấm lòng lương thiện của một con người được dịp trắc nghiệm, đâm ra thương ông chồng của nàng quá đi thôi, biết mà vẫn cố đấm ăn xôi thì quả là cũng đã tương tư bà vợ lạnh lùng lắm rồi chăng, nếu không thì you sugar you me sugar me cho nó gọn bề tình tiết.

Cái thời đi học, cậu nào may mắn bên cạnh có cô hàng xóm xinh, đánh chết cũng nẩy nở một mối tình đẹp như mơ. Đêm đêm vất vả nắn nót thư tình trên giấy pelure xanh rồi chả bao giờ dám gửi cả, mỗi lần qua nhà nàng nhìn len lén như puppy ăn vụng bột, may mắn được nàng cười cho một nụ thế là phải biết, cứ như là trời đất nở hoa, vui đến mấy ngày. Mỗi lần đi học, nhìn em hàng xóm tung tăng vạt áo nữ sinh sao mà:

Trúc xinh trúc mọc đầu đình
Em xinh em đứng một mình cũng xinh

Cậu thư sinh nghèo đâm ra mơ mộng:

Ước gì anh lấy được nàng
Để anh mua gạch Bát Tràng về xây
Xây dọc rồi lại xây ngang
Xây cầu bán nguyệt cho nàng rửa chân

Hải tôi yêu lắm mối tình Phạm Thái, Quỳnh Như, khi nàng chết ta bỏ quên giang san, nam nhi hồ thỉ không bằng một chuốc rượu say để gợi nhớ đến người tri âm, giang hồ một gánh chỉ còn ta nhớ nàng, lãng đãng ngày tháng chạy dài trên mái tóc sương mà thảng thốt, mà chân tình: ”A ha chí lớn trong thiên hạ không đựng đầy đôi mất mỹ nhân”

Motgocpho

Tương Tư Trong Ca Dao - Kathy Tran

Tìm các bài BIÊN KHẢO khác theo vần ABC . . .

Tống Phước Hiệp

Bài được đọc nhiều nhất

Những bài mới nhất