Thời Trịnh Nguyễn phân tranh, nước ta có một sông Gianh làm ranh giới phân chia Đàng Trong và Đàng Ngoài (1570-1786).

Trong thời Trường kỳ Kháng chiến thay thế cho sông Gianh là sông Bến Hải ở tỉnh Quảng Trị, ranh giới chia cắt Việt Nam thành hai vùng tập kết quân sự. Phía Bắc là lãnh thổ của Quân đội Nhân dân Việt Nam.

Phía Nam là nơi chiếm cứ Quân đội Liên hiệp Pháp, bao gồm cả Quân đội Quốc gia Việt Nam. Phía Nam vĩ tuyến 17, từ sau khi quân đội Pháp rút khỏi Đông Dương vào năm 1954 thì chỉ còn chính thức Quân đội Quốc gia Việt Nam và hoạt động trong bóng tối các lực lượng bán vũ trang, du kích của Việt Minh, không tập kết ra Bắc vì không chính qui theo quy định Hiệp định Genève. Năm 1955, Quân lực Việt Nam Cộng hòa kế thừa Quân đội Quốc gia Việt Nam, Quân giải phóng miền Nam được thành lập trên cơ sở các lực lượng bán vũ trang, du kích của Việt Minh trước đây.

Sông Bến Hải, còn gọi Rào Thanh, bắt nguồn từ vùng núi Động Chân, chảy theo vĩ truyến 17, thuộc dãy Trường Sơn, từ tây nam sang đông bắc, rồi đổ ra biển ở Cửa Tùng thuộc quận Vĩnh Linh, Quảng Trị. Từ đầu nguồn sông Bến Hải chảy được 80km thì gặp sông Sa Lung từ phía tây bắc đổ vào, hai sông hợp lưu chảy tiếp ra biển, qua làng Minh Lương ở bờ bắc nên có tên là sông Minh Lương. Do phải kiêng húy tên vua Minh Mạng, nên cả tên làng và tên sông đều đổi thành Hiền Lương, cây cầu gần ngã ba sông cũng mang tên là Hiền Lương. Địa danh Bến Hải nguyên là Bến Hói có nghĩa dòng sông nhỏ đọc trạnh ra. Dòng sông dài khoảng 100km, rộng chừng 20m, nơi rộng nhất không quá 200m, được ca tụng trong nhiều bài hát.

Võ Quang Yến