Câu chuyện về CORBEVAX bắt đầu từ hai thập niên trước. Khoa học gia Peter Hotez MD, PhD và Maria Elena Bottazz, PhD còn làm việc tại Đại Học George Washington (Washington, D.C)., nơi họ nghiên cứu về vắc xin và phương pháp điều trị những bệnh được gọi là bệnh nhiệt đới “bị lãng quên” (ít được chú ý vì kết quả không đem lợi nhuận kinh tế), chẳng hạn như bệnh sán schistosomiasis và giun móc.
Khi bệnh SARS (hội chứng suy hô hấp nặng), cũng do một dòng coronavirus gây ra, bùng phát vào năm 2003, họ đã tìm cách giải quyết căn bệnh này. Sau khi chuyển đến Houston làm việc với Đại Học Y Khoa Baylor và Trung Tâm Phát Triển vắc xin của Bệnh Viện Nhi Đồng Texas, họ đã tạo ra một vaccine “ứng viên” sử dụng kỹ thuật công nghệ tiểu đơn vị protein (vaccine candidate using protein subunit technology). Phương pháp này sử dụng các protein từ virus hoặc vi khuẩn có thể tạo ra phản ứng miễn dịch nhưng không gây bệnh.
Công nghệ tương tự như trường hợp vắc-xin viêm gan B đã tồn tại trong nhiều thập kỷ. Thuốc chủng ngừa viêm gan B được tạo ra bằng cách lấy một phần của virus viêm gan B phụ trách tổng hợp protein bề mặt (surface protein) của nó gọi là "gen protein bề mặt" (surface protein gene) và đưa gen vào tế bào nấm men. Sau đó, các tế bào nấm men tạo ra nhiều bản sao của surface protein mà sau đó được sử dụng để tạo ra vắc-xin. Vào cơ thể người, các surface protein kích hoạt sự sản xuất các kháng thể chống virus. Hồi đó, vaccine do Hotez và Bottazzi đang nghiên cứu để chống SARS có vẻ hứa hẹn, nhưng sau đó dịch SARS tự nhiên xẹp và vì không có bệnh, không còn nhu cầu phải làm vắc xin.
Khi một dòng coronavirus mới gây ra đại dịch Covid-19, Hotez và Bottazzi cho rằng họ có thể “phủi bụi” công nghệ cũ và sửa đổi nó để sử dụng chống lại Covid-19. Rốt cuộc, virus gây ra Covid-19 và virus gây ra bệnh SARS khá giống nhau. Hotez nói rằng họ đã cố gắng thu hút sự quan tâm của các quan chức chính phủ về vắc xin này, nhưng không thành công, người ta có lẽ hâm mộ cái mới hơn nên không để ý đến một loại vắc-xin rẻ tiền, có thể giữ bền, có thể tiêm chủng cho toàn thế giới. Giá một liều vaccine Corbevax chừng 1-1,5 đô la Mỹ (theo NPR)
Bài này chỉ có tính cách thông tin về một diễn biến khoa học có thể có ích cho toàn thế giới kể cả những nước không nhiều tiền và chưa phát triển nhiều về công nghệ y sinh học như Việt Nam.
Sau đây tôi xin lược dịch và chú thích bài báo đăng trong Scientific American của hai giáo sư Peter J Hotez (MD, PhD) và Maria Elena Bottazzi, PhD của trường Đại Học Y Khoa Baylor College of Medicine, là hai người lãnh đạo phân khoa vaccine nơi phát minh thuốc chích ngừa CORBEVAX.
https://www.scientificamerican.com/article/a-covid-vaccine-for-all/
Một vaccine chống Covid cho mọi người.
Trong khi biến thể Omicron lan rộng khắp thế giới và các nhà sản xuất vắc xin COVID lớn tranh cãi về việc cấp quyền truy cập kỹ thuật sản xuất trên toàn cầu, thì một loại vắc xin được phát triển bởi Trung tâm Phát triển vắc xin của Bệnh viện Nhi Texas (Texas Children’s CVD) và Đại học Y khoa Baylor đã sẵn sàng được triển khai. Vào tuần cuối cùng của năm 2021, cơ quan quản lý dược phẩm của Ấn Độ đã ủy quyền cho một nhà sản xuất vắc xin ở nước này bắt đầu phân phối vắc xin Covid có tên là CORBEVAX.
Hai năm sau đại dịch, CORBEVAX là vắc xin Covid đầu tiên được thiết kế đặc biệt để phục vụ cho cho sức khỏe toàn cầu. Đây là một cột mốc quan trọng đối với việc thực hiện công bằng về vắc-xin trên toàn cầu, chúng tôi tin rằng nó sẽ giúp thuyết phục dân chúng thế giới không còn do dự chích vắc-xin (vaccine hesitancy) và nó sẽ là một kế hoạch gương mẫu cho cách phát triển một loại vắc-xin mạnh có thể sử dụng khi một đại dịch xảy ra mà không có nguồn tài trợ công (từ chính phủ, cơ quan y tế công cộng) đáng kể.
Nguyên mẫu vắc-xin (vaccine prototype) được phát triển lần đầu tiên bởi các nhà khoa học tại Texas Children’s CVD và Baylor trước khi nó được trao quyền sản xuất (licensed) cho Biological E. Limited (BioE) mà không có bằng sáng chế độc quyền (no patents) nào hoặc điều kiện ràng buộc.
Chính phủ trung ương của Ấn Độ đã đặt hàng 300 triệu liều. Và BioE, công ty sản xuất vắc-xin, có kế hoạch sản xuất 100 triệu liều trở lên mỗi tháng bắt đầu từ tháng 2/22. Khoảng 150 triệu liều đã được sản xuất và sẵn sàng tung ra thị trường. Ngoài những gì công ty này đang cung cấp cho Ấn Độ, BioE có kế hoạch cung cấp hơn một tỷ liều bổ sung cho các quốc gia khác.
Điều này có nghĩa là sắp tới CORBEVAX sẽ cung cấp thuốc tiêm chủng cho nhiều người hơn so với số vắc xin do chính phủ Hoa Kỳ hoặc bất kỳ quốc gia G7 nào khác tặng cho đến nay.
Vắc xin Covid mới này có một số đặc điểm khác biệt khiến nó đặc biệt thích hợp để sử dụng ở những nơi nghèo tài nguyên: an toàn, hiệu quả và có thể được sản xuất tại địa phương ở số lượng rất cao. CORBEVAX dễ bảo quản và không đắt tiền. Chúng tôi hy vọng nó sẽ được sử dụng ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình ở Châu Phi, Châu Á và Châu Mỹ Latinh, nơi mà nguồn cung cấp vắc xin nói chung là rất thấp.
CORBEVAX được tạo ra bằng công nghệ đã được sử dụng trên toàn thế giới trong nhiều thập kỷ, có nghĩa là các quy trình sản xuất nói chung đã được biết đến nhiều và sẽ không đòi hỏi phải học tập nhanh một lượng kiến thức mới thật lớn như quy trình cần thiết để mở rộng quy mô công nghệ mới như mRNA (như vaccine Pfizer hay Moderna), adenovirus và vắc xin hạt protein (protein particles vaccine)(1).
CORBEVAX được tạo ra thông qua quá trình lên men vi sinh vật trong nấm men, tương tự như quy trình được sử dụng để sản xuất vắc xin viêm gan B tái tổ hợp (Recombinant Hepatitis B vaccine) mà nhiều nước nghèo tài nguyên sản xuất và sử dụng. Điều này sẽ cho phép địa phương sản xuất vắc xin Covid tương tự như CORBEVAX. Texas Children’s CVD và Baylor đã cấp phép công nghệ vắc xin Covid cho các công ty ở Indonesia và Bangladesh và đã cấp phép sản xuất công nghệ này ở các nước châu Phi như Botswana. Các thỏa thuận cấp phép và công nghệ vắc-xin như vậy, cùng với các đối tác đồng phát triển, là ví dụ lý tưởng về cách vắc-xin Covid có thể và nên được sản xuất tại địa phương và rộng rãi ở các quốc gia tương đối nghèo hơn ở phía Nam của các nước phát triển (Global South).
Giống như vắc xin viêm gan B tái tổ hợp được sản xuất với cùng một loại công nghệ, CORBEVAX có tính an toàn tuyệt vời. Trong một thử nghiệm giai đoạn 3 được thực hiện ở Ấn Độ, CORBEVAX chủ yếu tạo ra các tác dụng phụ nhẹ, khiến nó có lẽ là một trong những loại vắc xin Covid-19 an toàn nhất đang được sử dụng.
Khi so sánh với vắc xin của Hãng AstraZeneca và Đại Học Oxford do Viện Huyết Thanh của Ấn Độ sản xuất, CORBEVAX cũng tạo ra một lượng kháng thể trung hòa (neutralizing antibodies) cao hơn chống lại các biến thể Delta và Beta của SARS-CoV-2, loại vi rút gây ra Covid (Chúng tôi mong đợi sớm có dữ liệu về Omicron.) Và nó cung cấp khả năng bảo vệ lâu dài và bền bỉ hơn. Loại vắc-xin này đã vô hiệu hóa các biến thể được quan tâm (variants of concern) trong các nghiên cứu trên động vật trong phòng thí nghiệm và có khả năng bảo vệ cao trong hai thử nghiệm thách thức trên linh trưởng (non-human primates, trước đây gọi là bộ khỉ). Các kết quả thử nghiệm đang được chuẩn bị để gửi cho một tạp chí được bình duyệt (peer-reviewed journal).
Là vắc xin protein tái tổ hợp được phát triển từ “Miền liên kết thụ thể” của protein gai (receptor binding domain of the spike protein/RBD) trên bề mặt virus, kết hợp với chất tá dược (adjuvant) Dynavax Technologies ’CpG 1018 với phèn (alum), vắc xin CVD COVID của bệnh viện Texas Children có thể được bảo quản bằng cách sử dụng tủ lạnh đơn giản. Và giống như vắc-xin viêm gan B, vắc-xin Covid này có một trong những chi phí sản xuất thấp nhất trong số các loại vắc-xin hiện có cho đến nay. Không có bằng sáng chế (độc quyền) nào được nộp về công nghệ vắc-xin và phân khoa vaccine của bệnh viện Texas Children đang hỗ trợ và đồng phát triển vắc-xin cùng với BioE (Ấn Độ) và các nhà sản xuất vắc-xin khác ở các nước đang phát triển phía Nam (global South), giúp giữ giá thành thấp.
Hàng trăm triệu người đã được chủng ngừa vắc-xin viêm gan B tái tổ hợp qua nhiều thế hệ. Chúng tôi dự đoán mọi người sẽ dễ dàng chấp nhận CORBEVAX và các vắc xin Covid dùng protein tái tổ hợp tương tự, bao gồm cả việc sử dụng cho trẻ em. Và các thử nghiệm lâm sàng ở trẻ em cũng đang được tiến hành ở Ấn Độ. Các bậc cha mẹ thậm chí có thể sẵn sàng chấp nhận CORBEVAX hơn là vắc xin được sản xuất bằng công nghệ mới hơn. Nếu có một vắc xin Covid nào đó có thể khắc phục sự do dự chích ngừa và từ chối vắc xin, thì chúng tôi tin rằng đây có thể là loại vắc xin có thể làm được việc này.
Bây giờ chúng ta có một khởi đầu mới và một khởi đầu thuận lợi để cuối cùng có thể tiêm chủng cho toàn thế giới. Đáng chú ý là phân khoa vaccine của Bệnh Viện Teas Children đã làm điều này mà không có sự hỗ trợ lớn của chính phủ liên bang Hoa Kỳ hoặc G7 (Nhóm 7 nước giàu trên thế giới), thay vào đó hầu như chỉ dựa vào hoạt động từ thiện tư nhân có trụ sở tại Texas, New York và các nơi khác.
Có thể nào, nếu hồi đó chúng tôi thậm chí chỉ nhận được một phần thôi của hỗ trợ dành cho các công ty công nghệ sinh học hoặc đa quốc gia sản xuất vắc xin công nghệ mới, thì bây giờ toàn bộ thế giới có thể đã được tiêm vắc xin? Biết đâu, chúng ta đã có thể ngăn chặn sự xuất hiện của biến thể Omicron. Alpha và Delta có thể phát sinh từ những người chưa được tiêm chủng. Do đó, chúng tôi tiếp tục đề nghị chính phủ liên bang và các quốc gia G7 hỗ trợ để cùng phát triển vắc xin protein tái tổ hợp của chúng tôi với các đối tác mới ở các quốc gia có nguồn tài nguyên thấp khác. Điều này bao gồm việc đưa chúng một cách an toàn vào cơ sở chia sẻ COVAX (của Liên Hiệp Quốc) để phân phối toàn cầu. (2)
Trong năm tới, chúng tôi hy vọng sẽ hợp tác với Tổ chức Y tế Thế giới và các cơ quan khác của Liên hợp quốc để cuối cùng tiêm chủng cho thế giới. Chúng tôi tin rằng, với chi phí thấp nhưng hiệu quả cao, an toàn và dễ bảo quản và phân phối vắc xin protein tái tổ hợp, cuối cùng chúng tôi có thể đạt được công bằng vắc xin trên toàn cầu và vượt qua sự do dự và từ chối vắc xin. Đây là một bước quan trọng tiếp theo để chủng ngừa theo cách của chúng ta để thoát khỏi đại dịch Covid-19.”
Chú thích của BS HVH:
1) Protein particle vaccine: một loại vắc-xin được chế tạo từ các protein đã được tinh chế. Không giống như các công nghệ tương đối mới dùng mRNA hay dùng một virus “hiền” chuyên chở (virus vector), vắc-xin dùng protein tinh chế đã được sử dụng trong nhiều thập kỷ cho bệnh viêm gan, bệnh zona và các bệnh nhiễm vi-rút khác. Để tạo ra phản ứng miễn dịch bảo vệ, những mũi tiêm này cung cấp các protein, cùng với các chất bổ trợ kích thích miễn dịch, trực tiếp đến các tế bào của con người, thay vì một đoạn mã di truyền mà tế bào phải đọc để tự tổng hợp các protein (như vaccine Covid của Pfizer hay Moderna. Vaccine Covid của hãng Novavax in Gaithersburg, Maryland thuộc loại này. Protein gai (spike protein) được các tế bào của con mối đêm [moth] (mà đã được biến đổi gen) sản xuất trong phòng thí nghiệm, vaccine chứa chất adjuvant là chất saponin lấy từ vỏ cây để kích thích phản ứng miễn dịch.
2) Chương trình COVAX: “Tiếp cận Toàn cầu Vắc-xin Covid-19” (tiếng Anh: COVID-19 Vaccines Global Access, viết tắt thành COVAX), là một kế hoạch toàn cầu nhằm phân bổ công bằng các loại vắc-xin Covid-19 do UNICEF, Liên minh Vắc-xin Gavi (trước đây là Liên minh Toàn cầu Vắc-xin và Miễn dịch, hay GAVI), Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Liên minh Đổi mới sáng tạo Sẵn sàng cho Dịch bệnh (CEPI) chỉ đạo.
COVAX được thành lập nhằm điều phối các nguồn lực quốc tế với mục đích phân bố công bằng quyền tiếp cận chẩn đoán, điều trị và vắc-xin phòng Covid-19.
Tính tới ngày 15 tháng 7 năm 2020, 165 quốc gia – đại diện cho 60% dân số thế giới – đã tham gia COVAX. (Wikipedia)
BS Hồ Văn Hiền
(10/1/2022)
Nguồn: http://www.advite.com/Ve_Mot_Vaccine_Moi_Cho_The_Gioi_Chong_Covid-19.htm
