Tưởng niệm
Tin nhạc sĩ Đan Thọ tác giả nhạc phẩm Chiều Tím qua đời ngày 4-9-2023, tại Texas, Hoa Kỳ, hưởng thọ 99 tuổi, gợi nhớ kỷ niệm ca nhạc thời niên thiếu của tôi ở quê nhà.
Thời học sinh tôi đàn và hát bản Tình Quê Hương của Đan Thọ phổ thơ Phan Lạc Tuyên. “Anh về qua xóm nhỏ, em chờ dưới bóng dừa, nắng chiều lên mái tóc, tình quê hương đơn sơ...”
Lời thơ tả cảnh quê hương, có mẹ hiền, có người em gái, rất thi vị. Tài phổ nhạc của Đan Thọ rất khéo, vẫn giữ nguyên lời thơ năm chữ, nhưng câu nhạc có biến đổi nhịp điệu để bài hát không bị đơn điệu. Sự khác biệt giữa phổ nhạc bài thơ và hát bài thơ nằm ở chỗ này. Vì khi nhạc sĩ phổ nhạc bài thơ, hoặc là lấy nguyên bài thơ, hoặc là lấy một đoạn thơ, hoặc là lấy ý thơ, hoặc là sửa vài chữ của thi sĩ cho hợp với nốt nhạc trầm bổng, hoặc là đặt thêm lời ca vào. Trong các trường hợp nêu trên, thì thi sĩ hài lòng nhất là nhạc sĩ giữ nguyên bài thơ. Nhưng cho dù có khéo léo đến mấy và tài năng của nhạc sĩ tuyệt diệu cỡ nào thì khi đưa nhạc vào bài thơ thì nét nhạc cũng phải bị gò bó theo lời thơ, nhất là các dấu sắc huyền hỏi ngã nặng của ngôn ngữ Việt Nam. Do đó bài hát mà Đan Thọ phổ thơ Phan Lạc Tuyên mang tên Tình Quê Hương, dù kỹ thuật phổ nhạc tinh tế nhưng giai điệu vẫn bị vướng vào bài thơ.
Cho đến khi nhạc phẩm Chiều Tím ra đời thì khác hẳn. Trong ấn phẩm thì ghi là nhạc Đan Thọ, thơ Đinh Hùng; nhưng ở đây Đan Thọ cảm hứng viết nên một nhạc khúc không lời, sau đó nhờ thi sĩ Đinh Hùng đặt lời ca vào. Ở bản Tình Quê Hương thì thơ có trước rồi nhạc có sau, ở bản Chiều Tím thì nhạc có trước rồi lời thơ theo sau.
Tôi không gọi lời ca mà gọi là lời thơ trong bản Chiều Tím, vì thi sĩ Đinh Hùng đã thổi hồn thơ bay bổng vào nhạc khúc. Vì chữ nghĩa thì phong phú với hàng trăm, hàng ngàn chữ; trong khi đó nhạc thì chỉ có 7 nốt cộng thêm thăng giảm thì tổng cộng là 12 nốt, cộng thêm nốt thấp nốt cao lặp lại 3 lần thì tối đa là 36 nốt. Do đó khi đặt lời ca sau khi có nhạc thì nguồn chữ đa dạng hơn là đặt nhạc sau khi có lời thơ.
Nét nhạc của Đan Thọ bay bướm, có lẽ ông dùng vĩ cầm để sáng tác bản Chiều Tím cho nên khi nghe giai điệu bản này, tôi tưởng tượng ra cái đầu của ông nghiêng về cây đàn đặt trên vai, những ngón tay trái rung trên dây đàn và tay phải cầm “cây vĩ ” kéo nhịp nhàng để “dây vĩ “ cạ vào dây đàn mà tạo nên những âm thanh dịu dàng.
Thi sĩ Đinh Hùng cũng biết nhạc và ông đã làm thơ trên những nốt nhạc của Đan Thọ. Khi nghe lời ca của bản Chiều Tím đã thấy hay, nhưng khi tôi ngồi chép lại những lời ca đó, tôi gọi là lời thơ, và làm cho người chép rung động, tưởng như chính mình sáng tạo ra những chữ đó.
Xin chép lại lời ca bản Chiều Tím:
Lời 1: “Chiều tím chiều nhớ thương ai, người em tóc dài, sầu trên phím đàn, tình vương không gian, mây bay quan san có hay. Đàn nhớ từng cánh hoa bay, vầng trăng viễn hoài, màu xanh ước thề, dòng sông trôi đi, lúc chia tay còn nhớ chăng. Ai nhớ mắt xanh năm nào, chiều thu soi bóng, nắng chưa phai màu, kề hai mái đầu nhìn mây tím nhớ nhau. Chiều tím chiều nhớ thương ai, còn thương nhớ hoài, đàn ơi nhắn giùm người đi phương nao, nếp chinh bào biếc ánh sao.
Lời 2: “Từ đấy đàn nhớ thanh âm chùng dây vĩ cầm, người xa vắng rồi chiều sang em ơi, thương ai hoa rơi lá rơi. Người ấy lòng hướng trăng sao, hồn say chiến bào, tình trong phiến đàn mùi hương chưa phai, ý giao hoan người nhớ chăng. Mây gió bốn phương giăng hàng, mùa thu thêu áo nét hoa mơ màng, và em với chàng kề vai áo vấn vương. Chiều hỡi đàn nhớ mong nhau, tình thương bắc cầu, người đi hướng nào, tìm trong chiêm bao, tóc bay dài gió viễn khơi.”
Cần nên nói rằng lời ca của thi sĩ Đinh Hùng đặt cho giai điệu của nhạc sĩ Đan Thọ, để nhạc và lời trở thành ca khúc Chiều Tím, là một kiểu mẫu tuyệt diệu để cho người sau học hỏi, bắt chước khi muốn đặt lời ca cho một nhạc phẩm sao cho hay.
Với nét nhạc hay, lời ca (lời thơ) hay làm cho bản Chiều Tím trở thành bất tử trong vườn hoa ca nhạc Việt Nam. Nhạc sĩ Đan Thọ dù ra đi, dù sáng tác không nhiều nhưng chỉ riêng một bản Chiều Tím cũng đủ cho giới thưởng ngoạn nhớ tới ông nhiều. Và thi sĩ Đinh Hùng cũng là một người đặt lời ca hoa mộng để hậu thế ngưỡng mộ.
Thời tôi còn ở Sài Gòn, khoảng năm 1976, bạn tôi Phạm Kiên Hoàng thường ôm cây ghi ta độc tấu bản Chiều Tím. Bạn soạn đơn giản với các hợp âm Mi trưởng, La trưởng, Đô thăng thứ, Si bảy với các thế bấm không cầu kỳ trên cần đàn. Nhưng đây cũng là điểm đặc biệt vì những người biết đàn Tây Ban Cầm đều có thể tập được bản Chiều Tím khi nghe và xem người chơi bản này.
Tôi bắt chước tập bản Chiều Tím và mang nó theo khi vượt biển sang Canada năm 1979, rồi qua Hoa Kỳ. Thỉnh thoảng có những đêm buồn, ngồi ôm ghi ta độc tấu bản này làm cho bằng hữu thích thú. Tôi không nhớ hết những chi tiết cầu kỳ, nhưng vẫn giữ được cái hồn của bản độc tấu. Điều cần nhất là tiếng đàn phải ngọt ngào.
Các bạn đã từng nghe nhiều ca sĩ hát bản Chiều Tím, nhiều ban nhạc hòa tấu bản này. Nhưng tôi tin rằng đây là lần đầu bạn nghe độc tấu Tây Ban Cầm bản Chiều Tím.
Nghe tin nhạc sĩ Đan Thọ qua đời, lòng tôi bồi hồi, đem đàn ra tập lại bản Chiều Tím và thu hình đưa lên Youtube để bằng hữu thưởng thức; để ghi lại rằng một thời mình đã yêu nhạc Classic Guitar, Tây ban cầm cổ điển, một thời tuổi trẻ yêu đàn, yêu ca nhạc thơ văn. Hôm nay tuổi đã bảy mươi, ngón tay đã cứng và mau mỏi nhưng cũng ráng. Cảm hứng từ bản Chiều Tím mà viết câu ca: “Người đi vỡ Tây Ban Cầm. Từ đây đời thiếu thanh âm.”
Mời nghe và xem độc tấu Tây Ban Cầm bản Chiều Tím để tưởng nhớ nhạc sĩ Đan Thọ:
Trần Chí Phúc
Vĩnh Biệt Nhạc Sĩ Đan Thọ – Tác Giả Ca Khúc Chiều Tím
Nhạc sĩ Đan Thọ vừa qua đời ở tuổi 99 vào ngày 5/9/2023 tại Houston, Texas.
Ông tên thật là Đan Đình Thọ, sinh ngày 21/6/1924 tại Nam Định. Từ nhỏ, ông vừa học chữ vừa được học nhạc ở trường Saint Thomas D’Aquin dòng Lasan tại Nam Định. Khi học hết Trung Học, ông chơi nhạc cùng với nhạc sĩ Hoàng Trọng. Thời điểm này ông còn được học hòa âm và sáng tác cùng với các giáo sư Tạ Phước và Vũ Đình Dự. Sau này nhạc sĩ Hoàng Trọng mở quán Thiên Thai ở Nam Định, rồi sau đó là ở Hà Nội thì Đan Thọ đều là người chơi violon chính ở quán. Từ năm 1948 tới 1954, nhạc sĩ Đan Thọ gia nhập ban quân nhạc Đệ tam Quân khu Hà Nội cũng những tên tuổi lừng danh khác là Văn Phụng, Nguyễn Hiền, Nhật Bằng…
Trong thời gian hoạt động tại đây, Đan Thọ được quân nhạc trưởng Schmetzler hướng dẫn về cách dùng Saxophone, từ đó ông chơi sành cả hai loại nhạc cụ là violin lẫn Saxophone tenor. Ngoài tham gia những hoạt động trong ban quân nhạc, Đan Thọ cùng nhạc sĩ Nguyễn Túc từng trình diễn tại nhiều phòng trà ở Hà Nội.
Nhạc sĩ Đan Thọ được người yêu nhạc biết đến nhiều nhất với ca khúc Chiều Tím, lời của thi sĩ Đinh Hùng. Trước khi là người sáng tác, ông đã góp phần xây dựng nền tân nhạc Việt Nam với tư cách một nhạc sĩ chơi vĩ cầm. Thời thập niên 1940, Đan Thọ được xem là người có tiếng đàn ngọt ngào nhất của tân nhạc.
Nghe Lệ Thu hát Chiều Tím trước 1975
Đan Thọ thuộc lớp các nhạc sĩ sáng tác thể hệ thứ hai của tân nhạc, cùng thời với những Nhật Bằng, Hoàng Giác, Ngọc Bích, Canh Thân… Nhưng chỉ mãi tới năm 1952, Đan Thọ mới cho ra đời hai nhạc phẩm đầu tay được ông sáng tác chung với nhạc sĩ Nhật Bằng mang tên “Bóng Quê Xưa” và “Vọng Cố Đô” và được công chúng biết tới.
Khoảng giữa năm 1954, Đan Thọ cùng ban quân nhạc di cư vào Nha Trang rồi tới Sài Gòn năm 1956. Giai đoạn này, ông có tác phẩm Tình Quê Hương, phổ từ thơ Phan Lạc Tuyên, ca khúc đã làm xúc động hàng triệu người di cư nhớ về quê Bắc.
Sau khi vào Nam, ông tiếp tục theo học kèn với nhạc sĩ Mano Umali người Philippines. Với sở trường sử dụng thành thạo hai nhạc khí là Violin và Saxophone, Đan Thọ cộng tác với nhiều chương trình nhạc trên các đài phát thanh, truyền hình và phòng trà, vũ trường ở Sài Gòn. Bên cạnh đó, ông còn là trưởng ban nhạc nhẹ của đài Ðài Phát Thanh Tiếng Nói Quân Ðội trong khoảng một thời gian dài từ năm 1956 – 1965, gồm các nhạc sĩ nổi tiếng như Xuân Tiên, Xuân Lôi, Canh Thân,…
Năm 1965, Đan Thọ giải ngũ và sau đó tham gia vào ban nhạc Shotguns của nhạc sĩ Ngọc Chánh và tiếp tục chơi nhạc tại các phòng trà, vũ trường cho tới năm 1975.
Đã có rất nhiều nhạc sĩ chơi đàn hoặc chơi các loại nhạc cụ đã từng cộng tác với các đài phát thanh, các hãng sản xuất băng/đĩa nhạc, các đài truyền hình ở Sài Gòn trong khoảng thời gian từ 1954-1975, hoặc có thể còn sớm hơn nữa, từ những năm 1940 tại Hà Nội. Đó là những người đã thực sự góp công sức lớn để nền tân nhạc phát triển, nhưng cho đến nay, trừ những người trong nghề hoặc các bằng hữu, thì hầu như không còn ai nhớ đến, vì họ chỉ là những nghệ sĩ trình diễn, không để lại một tác phẩm riêng nào.
Trong đời sống hình như luôn có những người phải chịu sự bất công như vậy.
Đan Thọ sáng tác không nhiều, dù rằng ông có căn bản nhạc lý vững vàng và đã cống hiến cả đời cho âm nhạc. Trong số những tác phẩm được công chúng biết tới của Đan Thọ, hầu hết đều là những sáng tác chung với Nhật Bằng, Xuân Tiên, hoặc thơ phổ nhạc, chỉ có một bài duy nhất do chính ông viết cả lời lẫn nhạc đó là bài “Bóng Chiến Y”. Có lẽ một phần lý do là nhạc sĩ Đan Thọ đã gặp trở ngại khi viết lời ca, và những ca khúc ký tên chung của ông với các nhạc sĩ khác, thì Đan Thọ viết nhạc, còn người khác viết lời.
Phần giai điệu do Đan Thọ viết trong các ca khúc luôn toát ra vẻ dịu dàng, chải chuốt, thường được diễn tả bằng những dây đàn vĩ cầm – nhạc cụ gắn liền với sự nghiệp của ông. Hai ca khúc gây ấn tượng nhất của Đan Thọ đối với người nghe là các bài Tình Quê Hương và Chiều Tím.
Nếu như Tình Quê Hương được phổ từ bài thơ của Phan Lạc Tuyên, sau này trở thành một đại tá tham gia đảo chính và đã tham gia MTGPMNVN từ 1963, thì ca khúc Chiều Tím thường được giới thiệu là nhạc Đan Thọ, thơ Đinh Hùng.
Tuy nhiên, nhạc sĩ Đan Thọ cho biết ca khúc này có phần lời được Đinh Hùng viết sau khi có giai điệu, chứ không phải là nhạc phổ từ bài thơ. Nhan đề bài hát thì lại do Thanh Nam đặt.
Chuyện kể rằng trong một bữa uống cà phê tại La Pagode trên đường Tự Do – Lê Thánh Tôn, Đan Thọ đã đưa ra bản nhạc chưa có lời mà ông vừa viết xong cho Đinh Hùng và Thanh Nam coi. Đình Hùng nói: “moi biết chơi mandoline, để moi viết lời cho”.
Khi Đinh Hùng viết xong lời ca, 3 người lại gặp nhau, Thanh Nam để nghị đặt tên là Chiều Tím, và người trình bày ca khúc này đầu tiên là danh ca Anh Ngọc phát trên đài phát thanh.
Sau 1975, Đan Thọ tiếp tục cộng tác cùng ban nhạc của nhạc sĩ Ngọc Chánh, chơi nhạc cho Đoàn kịch nói Kim Cương và cùng đoàn đi trình diễn ở nhiều nơi. Sau đó ông cộng tác với vũ trường Maxim’s, trước khu cùng gia đình sang định cư ở Hoa kỳ vào năm 1985. Họ sống trong khu phố sau lưng tiệm phở Nguyễn Huệ tại quận Cam, hàng ngày nhạc sĩ Đan Thọ bình thản lái xe lên tận Van Nuys làm công nhân cho hãng General Ribbon, chuyên sản xuất ruy băng. Vào mỗi cuối tuần, ông sống với niềm đam mê nghệ thuật bằng việc chơi đàn trong ban nhạc ở vũ trường Ritz của nhạc sĩ Ngọc Chánh. Trong nhiều năm, ông sống từ tốn, ngăn nắp và dồn mọi tình thương cho gia đình, cùng thú vui nuôi chim yến.
Tưởng nhớ nhạc sĩ Đan Thọ – Jimmy TV
Nhạc sĩ Đan Thọ sống lặng lẽ như vậy tới năm 1994, ở tuổi tròn 70 tuổi, ông mời bạn bè tại California đến dự một buổi hòa nhạc tại Ritz. Ðó là buổi tiệc chia tay sân khấu và nhạc sĩ Đan Thọ đã đậy đàn vào hộp, là cây đàn ôm từ Hà Nội vào Nam rồi qua Mỹ. Năm 1997, vợ chồng nhạc sĩ Đan Thọ về sống ở New Orleans cùng con cái, nhưng sau trận bão Katrina lịch sử năm 2005, ông chuyển sang ở Houston.
Ngày 5 tháng 9 năm 2023, nhạc sĩ Đan Thọ từ trần tại Houston, Texas, hưởng thọ 99 tuổi.
nhacxua.vn biên soạn
*******************
Tưởng niệm
Nhạc sĩ Đan Thọ [1924-2023].
Nhạc sĩ Đan Thọ qua đời ngày 4 tháng Chín năm 2023, thành phố Houston, Texas, hưởng đại thọ 99 tuổi. An giấc nghìn thu ngày 18 tháng Chín, tại Nhà Quàn Vĩnh Cửu (Chapel of Eternal Peace at Forest Park), Houston, Texas. Với tuổi ta, nhạc sĩ được bách niên (100 tuổi) tuổi hạc đại thượng thọ trên cõi trần.
Nhạc sĩ Đan Thọ tuy không sáng tác nhiều nhưng cả cuộc đời cho nghệ thuật với niềm đam mê âm nhạc và những đóng góp của ông trong lãnh vực nầy từ thời tiền chiến ở Hà Nội, hai thập niên ở Sài Gòn và thời gian ở hải ngoại. Những nhạc phẩm tiêu biểu của nhạc sĩ Đan Thọ như: Bóng Quê Xưa (1952), Vọng Cố Đô (chung với Nhật Bằng), Thú Ly Hương… Tình Quê Hương (thơ Phan Lạc Tuyên), Mimosa Thôi Nở (thơ Nhất Tuấn), Chiều (lời Đinh Hùng). Có lẽ nhạc phẩm Dương Cầm của ông (ý thơ Mùi Quý Bồng, con rể) là ca khúc cuối đời. Trong đó hai ca khúc Tình Quê Hương và Chiều Tím được giới thưởng ngoạn âm nhạc yêu thích nhất. Tài hoa của nhạc sĩ Đan Thọ điêu luyện với nhiều loại nhạc cụ khác nhau, ngón đàn violin điêu luyện và tiếng kèn saxophone rất tuyệt.
Đan Thọ tên thật là Đan Đình Thọ, sinh ngày 21 tháng 6 năm 1924 tại Nam Định, Bắc phần, theo học tại trường Saint Thomas D’Aquin trong khoảng từ năm 1936 đến 1941 và thơi gian nầy học vỹ cầm. Từ năm 1942 đến 1945, ông học hòa âm và sáng tác với các giáo sư, nhạc sĩ Tạ Phước (vị Hiệu Trưởng đầu tiên của Nhạc Viện Hà Nội). Năm 1945, ông chơi đàn violin cho phòng trà Thiên Thai của nhạc sĩ Hoàng Trọng (1922-1998) ở Nam Định.
Năm 1945, ông lập gia đình với cô thiếu nữ Hà Nội mới 16 tuổi (sinh năm 1929). Gia đình có phần e dè khi biết con gái sắp thành thân với nhạc sĩ. Thế nhưng ông bà sống với nhau trọn đời, cùng nuôi dạy nên người một con trai và ba con gái (trưởng nam Đan Đình Thành, trưởng nữ Đan Kim Tâm, thứ nữ Đan Kim Trang (quá vãng), út nữ Đan Kim Thư.
Năm 1948, nhạc sĩ Đan Thọ gia nhập Ban Quân Nhạc Đệ Tam Quân Khu Hà Nội cùng với các tên tuổi khác như Văn Phụng, Nguyễn Hiền, Nhật Bằng... Trong thời gian này, ông được nhạc trưởng quân nhạc Schmetzler hướng dẫn về kèn.
Năm 1954, ban quân nhạc cùng gia đình ông di cư vào Nha Trang. Năm 1956 vào Sài Gòn, ông được mời cộng tác với vũ trường Đại Thế Giới, và ông tiếp tục trau giồi môn kèn với nhạc sĩ Mano Umali người Phi Luật Tân. Năm 1956, ông trưởng ban nhạc nhẹ của đài Đài Phát Thanh Tiếng Nói Quân Đội trong khoảng một thời gian mười năm, gồm các nhạc sĩ nổi tiếng như Xuân Tiên, Xuân Lôi, Canh Thân… Năm 1965, Đan Thọ giải ngũ và sau đó tham gia vào ban nhạc Shotguns của nhạc sĩ Ngọc Chánh và tiếp tục chơi nhạc tại các phòng trà, vũ trường cho tới năm 1975.
Gia đình Đan Thọ kẹt lại Việt Nam đến tháng 3/1985 mới tới Hoa Kỳ, theo diện đoàn tụ do sự bảo lãnh của người em vợ, định cư ở Quận Cam, California. Nhạc sĩ Đan Thọ không định cư ở Washington D.C. lấy lý do sợ cái lạnh của vùng đông bắc Hoa Kỳ nên định cư ở nơi nắng ấm. Ông và vợ đi làm cho hãng General Ribbon ở Van Nuys. Vẫn nhớ bầu không khí của một thời xa xưa nên cuối tuần, ông chơi vỹ cầm, kèn saxo trong vũ trường Ritz.
Ngày 30 tháng 6 năm 1995, nhạc sĩ Đan Thọ mở đêm nhạc từ giã bạn bè California về Louisiana đoàn tụ với gia đình con gái Đan Tâm và rể là bác sĩ Mùi Quý Bồng. Những tưởng an hưởng tuổi già với con cháu, năm 2005, trận bão Katrina quét qua New Orleans, trong thiên tai này, nhạc sĩ lại mất sạch những nhạc cụ ông yêu quý, trong đó có cây vỹ cầm đến hơn 250 tuổi và cây kèn saxo mạ vàng, hai báu vật của ông. Ông bà dọn về Florida lánh nạn ở nhà trưởng nam Đan Thành. Và những năm cuối đời ông bà dọn về Houston, Texas, cùng nơi cư ngụ của các con gái cho đến ngày nay.
Vương Trùng Dương
Nguồn: https://vietbao.com/p301417a316894/tuong-nho-nhac-si-dan-tho-1924-2023-
