Các thử nghiệm lâm sàng được sử dụng để tính hiệu quả thuốc chích ngừa nhưng không nhất thiết tiêu biểu các điều kiện trong đời thực. (nguồn: www.theconversation.com)
Biến thể mới omicron đang lây lan nhanh trên thế giới và tại Hoa Kỳ là mối lo ngại cho nhiều người. Giáo Sư Melissa Hawkins dạy về Sức Khỏe Công Cộng tại Đại Học American University đã có bài phân tích về hiệu quả của các thuốc chích ngừa Covid-19 hiện đang có đối với biến thể omicron trong bài viết được đăng trên trang mạng www.theconversation.com hôm 15 tháng 12 năm 2021. Việt Báo xin đăng bản dịch Việt của Thụy Âm để độc giả tường lãm.
*******
Đại dịch đã mang vào cuộc sống con người nhiều thuật ngữ và ý tưởng lắc léo từ dịch học. 2 khái niệm phức tạp nhất là hiệu quả thuốc chích ngừa lúc thử nghiệm lâm sàng (efficacy) và hiệu quả thuốc chích ngừa khi chích cho công chúng (effectiveness). Hai chữ này không giống nhau. Và khi thời gian đi qua và các biến thể mới như omicron đến, chúng cũng sẽ thay đổi. Melissa Hawkins là nhà dịch học và nhà nghiên cứu sức khỏe công cộng tại Đại Học American University. Bà giải thích cách các nhà nghiên cứu tính làm sao một thuốc chích ngừa ngăn ngừa bệnh tốt, điều gì ảnh hưởng những con số này và cách omicron đang làm thay đổi các thứ.
1- Các thuốc chích ngừa làm gì?
Một thuốc chích ngừa làm kích hoạt hệ thống miễn dịch để tạo ra các kháng thể nằm trong cơ thể của bạn để chống lại việc bị vi khuẩn lây nhiễm trong tương lai. Tất cả 3 thuốc chích ngừa hiện đã được cho sử dụng tại Hoa Kỳ -- các thuốc chích ngừa Pfizer-BioNTech, Moderna và Johnson & Johnson – đã cho thấy sự thành công ấn tượng trong các thử nghiệm lâm sàng.
2- Sự khác biệt giữa hiệu quả thuốc chích ngừa lúc thử nghiệm lâm sàng và hiệu quả thuốc chích ngừa khi chích cho công chúng là gì?
Tất cả các thuốc chích ngừa mới đều phải đi qua các thử nghiệm lâm sàng mà trong đó các nhà nghiên cứu thử nghiệm các thuốc chích ngừa lên hàng ngàn người để kiểm tra chúng hiệu quả như thế nào và chúng có an toàn hay không.
Hiệu quả lúc thử nghiệm lâm sàng là sự đo lường thuốc chích ngừa hiệu quả như thế nào trong các thử nghiệm lâm sàng. Các nhà nghiên cứu thiết kế các thử nghiệm gồm 2 nhóm người: những người nhận thuốc chích ngừa và những người nhận thuốc giả. Họ tính hiệu quả thử nghiệm lâm sàng của thuốc chích ngừa bằng việc so sánh bao nhiêu trường hợp bệnh xảy ra trong mỗi nhóm, chích thuốc ngừa thật đối với chích thuốc giả.
Ngược lại, hiệu quả chích cho công chúng mô tả thuốc chích ngừa có hiệu quả như thế nào trong đời thực. Nó được tính cùng cách, qua việc so sánh người bệnh trong những người chích thuốc ngừa và những người không chích thuốc ngừa.
Hiệu quả thử nghiệm lâm sàng và hiệu quả chích cho công chúng thường gần sát nhau nhưng sẽ không nhất thiết là giồng nhau. Các thuốc chích ngừa hiệu quả như thế nào sẽ khác một chút với các thử nghiệm một khi hàng triệu người được chích ngừa.
Nhiều yếu tố ảnh hưởng cách thuốc chích ngừa hiệu quả trong đời thực. Các biến thể mới như delta và omicron có thể thay đổi các thứ. Số lượng và tuổi tác của người ghi danh các thử nghiệm là quan trọng. Và sức khỏe của những người nhận thuốc chích ngừa cũng quan trọng.
Tỉ lệ dân số chích thuốc ngừa cũng có thể ảnh hưởng đến hiệu quả của thuốc chích ngừa trong đời thực. Khi tỉ lệ dân số chích ngừa đủ lớn, việc miễn dịch cộng đồng bắt đầu có hiệu quả. Các thuốc chích ngừa với hiệu quả thử nghiệm trung bình hay thấp có thể có hiệu quá rất tốt ở mức độ dân số. Giống như vậy, các thuốc chích ngừa với hiệu quả thử nghiệm lâm sàng cao, như các thuốc chích ngừa vi khuẩn corona, có thể có hiệu quả trong đời thực thấp hơn và ảnh hưởng nhỏ nếu không có tỉ lệ dân số chích ngừa cao.
Sự khác nhau giữa hiệu quả thử nghiệm lâm sàng và hiệu quả trong đời thực là quan trọng, bởi vì một bên mô tả việc giảm nguy cơ đạt được bởi thuốc chích ngừa trong các điều kiện thử nghiệm và một bên mô tả bằng cách nào điều này có thể khác trong tỉ lệ dân số với những lây nhiễm khác nhau và mức độ truyền nhiễm. Các nhà nghiên cứu có thể tính cả hai, nhưng họ không thể thiết đặt một nghiên cứu sẽ đo lường cả hai cùng một lúc.
3- Bằng cách nào bạn tính hiệu quả thử nghiệm lâm sàng và hiệu quả trong đời thực?
Cả Pfizer và Moderna đều báo cáo rằng các thuốc chích ngừa của họ đã cho thấy hơn 90% hiệu quả thử nghiệm lâm sàng trong việc ngăn ngừa truyền nhiễm Covid-19 có triệu chứng. Nói cách khác, trong những người đã chích thuốc ngừa trong các thử nghiệm lâm sàng, nguy cơ bị dính Covid-19 được giảm xuống 90% so với những người không nhận thuốc chích ngừa.
Hãy tưởng tượng việc thực hiện một thử nghiệm thuốc chích ngừa. Bạn chọn 1,000 người để nhận thuốc chích ngừa trong một nhóm. Bạn chọn 1,000 người khác được cho thuốc giả trong một nhóm khác. Hãy nói 2.5% số người trong nhóm được chích ngừa bị dính Covid-19 so với 50% trong nhóm không chích ngừa. Điều đó có nghĩa là thuốc chích ngừa có hiệu quả thử nghiệm lâm sàng 95%. Chúng ta xác định điểu đó bởi vì (50% - 2.5%)/50% = .95. Vì thế 95% cho thấy việc giảm trong tỉ lệ bệnh trong số nhóm người được chích ngừa. Tuy nhiên, một thuốc chích ngừa với 95% hiệu quả thử nghiệm lâm sàng không có nghĩa là 5% người đã chích ngừa sẽ bị dính Covid-19. Ngay cả còn có tin tốt hơn: Nguy cơ bị bệnh của bạn được giảm 95%.
Hiệu quả trong đời thực của thuốc chích ngừa được tính cùng cách như thế nhưng được xác định qua các nghiên cứu quan sát. Lúc đầu, các thuốc chích ngừa có hiệu quả trong đời thực hơn 90% trong việc ngăn ngừa bệnh nặng trong đời thực. Nhưng, rất tự nhiên, các vi khuẩn thay đổi, và điều này có thể thay đổi hiệu quả trong đời thực. Thí dụ, một nghiên cứu cho thấy rằng vào tháng 8 năm 2021, khi delta đang bùng lên, thuốc chích ngừa của Pfizer có 53% hiệu quả trong việc ngăn ngừa bệnh nặng trong các cư dân ở nhà điều dưỡng là những người đã được chích thuốc ngừa vào đầu năm 2021. Tuổi tác, các vấn đề sức khỏe, suy yếu hệ miễn dịch và chủng mới tất cả làm giảm hiệu quả trong trường hợp này.
4- Còn biến thể omicron thì sao?
Tài liệu sơ bộ về omicron và các thuốc chích ngừa đang tới nhanh chóng và cho thấy hiệu quả trong đời thường của thuốc chích ngừa thấp hơn. Các phỏng đoán tốt nhất cho thấy rằng các thuốc chích ngừa có hiệu quả trong đời thường từ 30% tới 40% trong việc ngăn ngừa sự truyền nhiễm và 70% trong việc ngăn ngừa bệnh nặng.
Một nghiên cứu sơ bộ – chưa được đánh giá chính thức bởi các khoa học gia khác – được thực hiện tại Đức cho thấy rằng các kháng thể trong máu được thu thập từ những người đã chích ngừa đầy đủ với thuốc chích ngừa Moderna và Pfizer cho thấy hiệu quả thử nghiệm lâm sàng đã giảm trong việc vô hiệu hóa biến thể omicron. Các nghiên cứu nhỏ sơ bộ khác tại Nam Phi và Anh Quốc cho thấy sự sút giảm đáng kể cách các kháng thể tấn công biến thể omicron ra sao. Nhiều lây nhiễm đột biến khác được dự đoán, với khả năng của hệ miễn dịch bị giảm để nhận ra omicron so với các biến thể khác.
5- Các mũi tăng cường có làm tăng miễn dịch chống lại omicron không?
Hầu hết mọi người tại Hoa Kỳ hiện có đủ điều kiện để chích ngừa vi khuẩn corona mũi tăng cường mà có thể giúp bảo vệ chống lại biến thể omicron. (nguồn: www.theconversation.com)
Tài liệu ban đầu củng cố rằng liều thứ ba sẽ giúp làm tăng phản ứng miễn dịch và bảo vệ chống lại omicron, với phỏng đoán hiệu quả trong đời thực từ 70% tới 75%.
Pfizer đã báo cáo rằng những người đã nhận 2 liều của thuốc chích ngừa của họ dễ bị truyền nhiễm omicron, nhưng mũi thứ ba cải thiện hoạt động của kháng thể chống lại vi khuẩn này. Điều này dựa vào các thử nghiệm phòng thí nghiệm sử dụng máu của những người đã chích ngừa.
Các liều tăng cường có thể gia tăng số lượng các kháng thể và khả năng của hệ miễn dịch của con người để bảo vệ chống lại omicron. Tuy nhiên, không giống Hoa Kỳ, nhiều nơi trên thế giới không thể tiếp cận các liều tăng cường.
6- Tất cả điều này muốn nói gì?
Bất kể hiệu quả trong đời thường của các thuốc chích ngừa chống lại omicron bị giảm thấp, rõ ràng là các thuốc chích ngừa có hiệu nghiệm và nằm trong số những thành tựu sức khỏe công cộng lớn nhất. Các thuốc chích ngừa có các mức độ hiệu quả trong đời thường khác nhau và vẫn là hữu ích. Thuốc chích ngừa cúm thường có hiệu quả từ 40% tới 60% và ngăn ngừa bệnh trong hàng triệu người và ngăn ngừa việc vào bệnh viện điều trị trong hơn 100,000 người tại Hoa Kỳ mỗi năm.
Sau cùng, các thuốc chích ngừa không chỉ bảo vệ những người đã chích ngừa, mà còn bảo vệ những người không thể chích ngừa nữa. Những người đã chích ngừa ít có khả năng lây lan Covid-19, làm giảm những lây nhiễm mới và cung cấp sự bảo vệ cho toàn thể xã hội.
Thụy Âm dịch
