Đi cho hết cõi Ta Bà, sống cho trọn kiếp nhân sinh, cuối cùng chúng ta quay đầu về cố quận, điểm không cùng của sanh tử, lằn ranh vô tận của vô minh, khởi đầu và chung cuộc. Một sự đối diện gay go, thách đố giữa hai bờ mê ngộ, trên từng đỉnh cao ngút ngàn của gian truân vất vả, với vô thường cận kề nối nhịp, hay trên từng hoang sơ trơ trụi tuyết sương, nhịp bước cùng ta trong sự hoan hỷ tuyệt cùng? Phố núi mây mù, sương mờ huyễn hoá, ta làm kẻ lang thang lạc bước nẻo luân hồi, trôi lăn vào cuộc đời đầy biến động. Trong muôn vàn sắc màu của kiếp nhân sinh, giữa chốn phong ba có không dị biệt, trên vạn nẻo đi về của thành, trụ, hoại, diệt, có rồi không, đổi thay biến hiện, nối kết với thời gian, xuân, hạ, thu, đông, đến rồi đi, nở rồi tàn, với sanh, lão, bệnh, tử, thân phận mong manh của kiếp người. Như một âm vang, điệp khúc vô tận, réo gọi không dừng, mịt mùng xô đẩy, đến hẹn lại lên, thi nhau tước đoạt.

Bốn mùa luân chuyển của đất trời, xuân nồng hương sắc, từng chớm nụ nở hoa, áo xanh áo đỏ, thương yêu hy vọng, những ước mơ không bao giờ dứt, những khát vọng đợi mong không bao giờ cạn. Nắng hạ chứa chan, đượm cả không gian, đốt cháy lòng người. Thu về mang theo bao nỗi thương nhớ, trên từng nẻo xưa chốn cũ, đếm thời gian trôi qua, nơi mí mắt bờ môi, in dấu đợi chờ lên từng tâm khảm. Đông đến, ôi! giá buốc tái tê, mưa buồn phủ kín, lạnh cả nhân gian, cả lòng người cây cỏ. Thời gian càng khắc nghiệt bao nhiêu, thì niềm hy vọng cho một ngày mai sáng lạng, một mùa xuân tươi vui, càng dâng cao bấy nhiêu. Dù đó, một ảo ảnh xa xưa còn sót lại, một chút bình minh ấm áp, bất chợt len lỏi qua tâm hồn.

Trong chuỗi dài bất tận đổi thay của năm tháng, quá khứ nối nhịp với tương lai, trở thành thông lệ, mỗi lần xuân đến mang theo hương lạ, khiến cho cõi lòng hân hoan chào đón, nhưng rồi cũng thành thông lệ, cuộc vui chưa trọn lại hối hả ra đi, chưa nở vội tàn, chưa kịp ngừng lại vỗ cánh bay, để cho cõi lòng hụt hẫng vấn vương, thương tiếc thi nhau tràn về chế ngự. Từ ngàn năm trước, đến tận ngàn sau, cũng bấy nhiêu không thay đổi, cũng thời gian, không gian, tâm thức trôi nổi, lên thác xuống ghềnh, ngày lại ngày qua, đêm lại đêm đến, nước chảy mây bay, qua cầu gió thổi. Bốn mùa đến đi, thi nhau thăm viếng, héo úa nhạt phai thi nhau rơi rụng, tâm thức nhớ mong trở thành ước định. Đợi mùa xuân, ngóng mùa hạ, chờ mùa thu, trông mùa đông, rồi xuân đến, hạ tới, thu qua, đông về, thành định mức của thời gian. Tất cả là định luật tự nhiên, dù chờ hoặc không chờ, dù đợi hoặc không đợi, không một ai có thể làm đổi thay, nó vốn như vậy nếu nhận chân ra được, thì còn điều gì để chúng ta phải lo toan?

Từ những cánh cửa mầu nhiệm nào đó của thi kệ, thiền sư phổ nên bản nhạc không cùng của giác ngộ, để lối đi về thắm đượm an nhiên, cho hoa bướm ngày xuân tao ngộ, cho lòng người có dịp nở hoa, cho mê ngộ đong đầy hương sắc. "Người soi diện mục bên bờ suối. Thấy nụ hoa trôi bỗng giật mình." Thiền là chất liệu sống, sự sống, là suối nguồn tâm linh vi diệu, soi thấu bản thể của muôn vật, tìm về uyên nguyên của tự tánh, trải lòng nhận biết trên từng tâm cảnh. Ngôn ngữ không còn là ngôn ngữ, trở thành tiếng lòng phủ kín không gian, hiển lộ những chôn giấu tận cùng. Muốn bắt nhịp phải bắt ngay từ trong ấy, từ những ẩn mang không cần đến sự lý giải của ý thức, những ngăn ngại không cần đến sự viện dẫn của tri thức.

Hy vọng càng cao, hụt hẫng càng lớn, thời gian vẫn là chứng nhân của từng hiển hiện, trong những đổ vỡ tàn phai, đến đi luân chuyển ấy, ta khám phá điều gì, để có được sự giác ngộ, nhận thức tinh tường? Quả thật không phải là điều dễ dàng, làm sao để cho sự an lạc thường hằng trong mọi trạng huống, từ tâm đến cảnh, từ cảm giác đến thức giác, sáng tỏ trên từng lối đi nẻo về, không đợi mong lỡ nhịp, một sự phổ cập trùng lắng, đầy ắp sự ung dung tự tại của những con người nối kết được thời không, tâm cảnh, thiên nhiên, hai bờ mê ngộ, trở thành một thực thể bất khả phân ly. Từng suy tư, từng hành động, từng hơi thở, đong đầy hương thơm tinh khiết của giác ngộ, ở đó không có rộn ràng đợi mong khi xuân đến, cảnh đến, mà là sự hoan hỷ cùng tuyệt. Hương xuân, ý xuân thắm đượm trong đất trời, lòng người, không hề nhạt phai, không còn biên giới nhị nguyên, chủ thể khách thể, quá khứ tương lai, chỉ có hiện tại và bây giờ. Một sự tỉnh thức không có bóng thời gian, và thời gian đã không thì làm gì có bốn mùa để lập?

(Tuệ Trung Thượng Sỹ)

Sống trọn vẹn với ý nghĩa tuyệt vời của giác ngộ mới không bị thời gian đào thải, nó không còn là một ý thức, chỉ biết suy tư mặc cả. Sự kết tinh những nỗ lực được chuyển hoá, thành một thứ năng lượng nuôi sống huệ mạng. Sự chuyển dịch của bốn mùa, không kéo nổi sự lớn lên trong tâm ý, tâm cùng cảnh đã hoà nhập làm một, dù không làm chủ được cảnh, nhưng bên trong tâm thức, liên tục quán chiếu từng vi tế khởi diệt, nên lúc nào cũng tự tại, mĩm cười với gió trăng, với nở tàn rơi rụng, mà vẫn không hề biến động lung lay. Hoa có nở rồi tàn sẽ gây khổ đau thương tiếc, cho những ai phóng tâm móng ý, nhưng sẽ không tác động cho những ai, ý thức minh mẫn một điều đã là hoa thì phải nở, phải tàn. Nhận thức một cách đúng đắn, sống trong sự linh hiện của tỉnh thức, sẽ giúp ta nhẹ bước an nhiên, đến đi trong vô thường sanh tử, như một chặng đường dừng chân thăm hỏi, khai phóng nở ra trên từng hiện thực.

Thủy Nguyệt Thiền Sư

Thiền Sư Thích Thanh Từ dịch

Mỗi lần đoá mai hé nụ, ngàn hoa đua nhau khoe sắc, là dịp để cho con tim rộn ràng, đợi mong trở thành thông lệ, như nhịp cầu đến đi, trên bến bờ sanh tử, mà ta đang cam chịu, nhưng có mấy ai làm chủ được, theo đó mà vượt thắng hiên ngang đếm bước trong từng nụ cười an tịnh? Một cơ hội không do mình tạo mà do đất trời tâm cảnh nối nhịp, vì thế khi duyên đã hết, khi cảnh đã tàn cũng là lúc kéo theo bao mộng đẹp, dập tắt bao hy vọng. Trong sự bẽ bàng cô liêu, ngang trái đong đầy, hạnh phúc hay thương đau, tất cả được kết nối hình thành, do và bởi vì chính chúng ta, khởi lên sự tiếc nối không nguôi. Như đoá hồng hé nụ ban mai đón gió nhè nhẹ lùa qua, và rồi một thoáng mây bay chỉ còn lại những tàn hoa rơi rụng dưới chân hồng. Một thoáng mây bay, một làn gió từ đâu đưa lại, trở nên những thứ cần thiết cho con người, thiếu nó cuộc đời trở nên vô nghĩa, và hình như không còn sinh lực để sống để thở.

1,

(Thiền Sư Trúc Lâm Trần Nhân Tông

Trần Lê Văn dịch Thơ Văn Lý Trần 2 Quyển Thượng trang 471)

Dù rằng gió mây lững lờ bay về nơi vô tận, mang hương lạ trải đến muôn phương, đem nhịp thở phủ đều trên từng đỉnh cao ngất, qua bao nhiêu năm tháng thách đố cùng thời gian, vẫn liên tục cất tiếng reo vang, tạo nên sức sống diệu kỳ. Phải chăng diệt vong là cơ hội tìm lại những gì đã mất, tận cùng của khổ đau là đỉnh cao của hạnh phúc? Thời gian càng cay nghiệt bao nhiêu, thì ngược lại không gian vỗ về bấy nhiêu, ở đấy vẫn những làn mây trắng như dải lụa trên nền trăng sao ẩn hiện, toả ra ánh sáng dịu dàng làm ấm lại những tháng ngày lang thang tìm phương trời chôn kỷ niệm. Ở đó không có sự đày đọa của thời gian, không bị đốt cháy bởi không gian, chỉ có sự an tịnh dâng tràn lên từng tâm thức.

Thiền Sư Trúc Lâm Trần Nhân Tông

Lời thơ mộc mạc bình dị thanh thoát, với tất cả chân tình không hề vướng bận, cái cảm giác tinh khôi trổi dậy, khám phá phút giây tuyệt vời thường xuyên có mặt. Hiện thực ngay lúc đó, chỉ có bấy nhiêu, không thêm không bớt, không thiếu không thừa, thấy sao nói vậy, có sao thấy vậy. Một sự giác ngộ phủ vây cảnh cùng tâm, sự diệu kỳ của sức sống bùng lên đọng lại tức thì ngay lúc đó, cảnh đó tâm đó con người đó, lặng yên vượt ra ngoài thời không. Hoa bướm ngày xưa nơi vườn thượng uyển, hay bướm hoa bên núi đồi cô tịch, sắc ấy hương ấy có khác đi nhưng cõi lòng ngài không hề đổi thay xao xuyến, tất cả đều giống nhau. Thời gian trôi qua trong âm thầm lặng lẽ, không một lời thưa hỏi tiễn đưa, bốn mùa thay áo cho nhau. Sự thức tỉnh đến tự nhiên, sự bình thản đến lạ lùng, đong đầy trong từng hơi thở. Cái đẹp, cái hay, cái nên thơ, là có những lúc không cần đào thật sâu, bới thật kỷ ở trong tâm ý để dệt vần, cho lời thơ bóng bẩy đong đưa, nhốt kín thơ trong ước lệ. Hãy để cho nàng thơ thong dong bay nhảy trong sự tuyệt cùng, ta không thể thúc ép khi sáng tạo. Điều quan trọng là chất liệu kết tinh, xuất phát từ đâu, thấm được bao nhiêu vào tâm cảm.

Giác Hải Thiền Sư

Thiền Sư Thích Thanh Từ dịch

Xuân đến tự lúc nào, sừng sững ở đó, ngay tại đó, khoác chiếc áo thời gian lên tâm thức trinh nguyên, không đổi thay mời gọi, chỉ có lắng lòng thở sâu. Mùa xuân vẫn là đề tài nóng bỏng, gợi hứng cho ta nhiều nhất, mùa của những vẻ đẹp tuyệt vời trên trần gian ra sức điểm tô khoe sắc. Từ thiên nhiên đến con người, nghèo cùng đến giàu sang, khổ đau đến an lạc, tất cả đều ấp ủ trong lòng một niềm hy vọng, một mùa xuân có chúa xuân ngự trị. Niềm hy vọng ấy dài lâu hay mong manh như sương khói, đều do tâm thức của ta tạo thành. Cành mai năm xưa và cành mai bây giờ vẫn là cành mai của một hiện tại tối thắng.

Thiền Sư Nhất Cú Tri Giáo

Thiền Sư Thích Thanh Từ dịch

Trong vô tận của thời gian lẫn không gian, trong sự biến hiện đổi thay của kiếp người, trong sự tàn phá không cùng của vô thường, giác ngộ mới là điều tuyệt diệu, một mùa xuân bất tận, một cõi thênh thang nhẹ bước đi về.

Như Hùng