Tháng 10, bắt đầu là gió, gió đêm xào xạc thổi lá khô chạy lăn xoăn trên hè phố. Ngày, mặt trời chơi trốn tìm trong mây, nắng - lúc nhặt, lúc khoan; để cuối cùng là mưa, lác đác rồi dồn dập. Mưa ề à tới Giáng Sinh mới thực sự chấm dứt, chuyển sang mùa khô và lạnh. Bốn mùa, tám tiết cứ như thế... Quy luật của muôn đời.

Thời tiết giao mùa, bà mẹ lụi cụi mở tủ lấy ra chiếc áo ấm, phủi, giũ, khoác vội buổi sáng cho trẻ đến trường (đến giờ ra chơi thì áo một nơi, người một ngả!).

Trời lạnh, mau đói, ăn thứ gì cũng ngon, bà mẹ đi chợ nhẩm tính: món canh, món mặn, món xào... Canh rau, canh chua ngó lơ chỗ khác, mùa này phải là canh khoai, canh củ... Chợ lác đác vài rổ khoai từ, giống khoai từ lông đầu mùa củ don don, không lớn quá cũng không nhỏ quá đánh thức ký ức của người mẹ trở về những ngày xưa còn bé...

Ừ! Cái ngày lên ba, lên năm ấy, sáng nào cũng lũn đũn theo ông ngoại ra vườn, ông vác cái cuốc, cháu tha cái gầu... Ông săm soi luống khoai từ rồi ông hì hụi cắm chà cho lây deo. Cháu lụp xụp hết luống này đến luống khác, có lúc vấp té cái oạch làm ông giật mình: "Có sao không cháu? Đất hư quá hén, làm cháu ông đau..."

Tôi nhớ hồi ấy, tầm tháng 4, những cơn mưa giông đi qua làm đất mềm, ông tôi đánh luống xuống khoai từ. Những củ khoai làm giống ông để dành từ mùa thu hoạch trước, có cái mầm bé tí nhú lên giống như cái mầm răng sữa con nít. Tôi thấy ông tôi vùi củ khoai xuống đất, lấp lại. Rồi thôi! Tôi cũng chẳng biết nó lên dây khi nào, chỉ thấy ngày nào ông cũng lục sục ngoài vườn để đến tháng 10, ông đào lên cho bà đem ra chợ. Và suốt mùa đông chúng tôi tha hồ được ăn đủ món chế biến từ khoai từ, khi thì bà đem luộc, khi thì mẹ nấu canh, hôm mẹ đổi tông nấu chè... Trưa ăn canh khoai từ no căng rốn, nhưng xế dậy có củ khoai từ chấm đường cát vẫn cứ ngon...

Bên rổ khoai nóng hổi bà kể câu chuyện tiếu lâm nghe đến thuộc lòng mà đứa nào cũng xô nhau giành cho được chỗ ngồi cạnh bà và sát cạnh rổ khoai. Tay lột vỏ khoai xoay tròn, giọng bà đều đều: Có một anh nhà giàu có mà keo kiệt và xấu bụng, lại có tánh hay ăn vụng và tham ăn, còn thêm tính sợ vợ! Một hôm vợ đi vắng sai anh ở nhà nấu cơm, anh tranh thủ lấy khoai từ đem luộc. Khoai chín, đứa con đi chơi về, đói bụng theo đòi lẳng nhẳng: "Từ cha.." Anh tham ăn, trợn mắt nạt con: "Đồ bất hiếu con mà đòi từ cha à?". Đứa con vẫn lẻo nhẻo đòi "từ cha", bực mình anh phát vào mông một cái đau điếng làm thằng nhỏ khóc ré. Lúc ấy người vợ đến. Hoảng quá, anh bỏ mấy củ khoai vào ông quần, buộc túm lại. Khoai nóng làm anh chàng nhảy loai choai. Vợ ngạc nhiên hỏi: "Ông làm cái gì thế?" Chồng giả lả: "Thấy mẹ mày về, tao mừng..."

Chuyện của bà kéo dài, thêm thắt, mỗi ngày một đoạn kết. Hôm thì bà cho anh chồng bị vợ đánh, chạy ra khỏi nhà gặp thần, hôm thì bà cho gặp ma... Mỗi lần bà kể xong chúng tôi lại cười ồ, rồi giành nhau củ khoai bà vừa bóc vỏ...

Canh khoai từ ngon nhất là nấu với tôm tươi. Khoai gọt vỏ, rửa sạch, cắt đôi (tạo mặt phẳng cho miếng khoai bám vào thớt) rồi lấy lưỡi dao giập giập. Tôm tao qua mỡ, hành phi cho thấm, rồi đổ nước vào. Nước sôi bỏ khoai từ vào, cho sôi vài dạo, miếng khoai mềm rục rồi nêm nếm, bắc xuống bỏ hành ngò. Đơn giản vậy thôi mà ngon vô cùng. Hôm nào nấu nồi cơm lỡ khô một chút thì có canh khoai từ "trị". Lua lua một loáng chén cơm sạch trơn. Trời mưa lạnh, nồi cơm nóng, chỉ cần một món mặn như mắm ruốc kho thịt hay món cá chưng mặn và tô canh khoai từ. Gắp miếng thịt, và miếng cơm (cắn miếng ớt xiêm) rồi húp miếng canh. Chu choa, chẳng có gì bằng! Đứa nào ăn chậm, chan canh khoai từ vào tô thì cũng thành ăn nhanh...

Canh khoai từ nấu với thịt nạc cũng ngon. Nói chung, khoai từ vốn đã ngon rồi nên không kén thứ nấu.

Mùa khoai từ kéo dài đến Tháng Chạp. Rộ nhất là tháng 11, mùa mưa, mùa lạnh. Lúc này chẳng cần phải lựa, củ nào cũng ngon, cũng bùi chẳng có củ nào lượng sượng. Ngày trước có loại khoai từ chạch, dẻo, không bùi, chắc người ta không chuộng nên giờ không thấy.

Giờ đang là đầu mùa khoai từ. Một tuần nhà tôi có đến hai bữa ăn canh khoai từ. Thằng bé con ăn chậm lại học buổi chiều. Có canh khoai từ chẳng cần phải nhắc ăn nhanh. Lũ trẻ con đôi khi thắc mắc vì thấy thực đơn bị trùng lắp món canh khoai từ hơi nhiều. Tôi giải thích: "Mùa nào thức ấy, mùa khoai từ chỉ có hai tháng!"

Và tôi bắt chước bà ngày xưa gia vị thêm vào mâm cơm: "Có một anh nhà giàu có mà keo kiệt và xấu bụng, lại có tánh hay ăn vụng và tham ăn, còn thêm tính sợ vợ..."

Lũ trẻ con ồ lên: "Mẹ bịa rồi, làm gì có người nào xấu tính thế!"