Người Á Đông không lạ gì với khẩu trang, ngay cả lúc không có bịnh dịch. (Image Source: Wikipedia Commons)
Báo Washington Post, Mỹ vừa ra một bài về vấn đề mang khẩu trang (hay mặt nạ) trong cộng đồng lúc dịch coronavirus đang hoành hành.
“Simple DIY masks could help flatten the curve. We should all wear them in public.”
(Mặt nạ tự chế đơn giản có thể giúp làm phẳng đường cong (của dịch). Tất cả chúng ta nên mang chúng ở nơi công cộng.) (1)
Tác giả là Jeremy Howard là một nhà khoa học nghiên cứu tại Đại học San Francisco, sáng lập fast.ai và là thành viên của Hội đồng AI Toàn cầu của Diễn đàn Kinh tế Thế giới.*
Chúng ta, cũng như người Á Đông, không lạ gì với khẩu trang, ngay cả lúc không có bịnh dịch. Tuy nhiên, so với các khuyến cáo chính thức hiện nay ở Mỹ, đây có thể là một ý kiến mới và có cơ sở lý luận chính đáng để mỗi người quyết định có nên mang khẩu trang lúc ra ngoài hay không.
Tôi xin dịch nhanh để chúng ta cùng học hỏi và rút kinh nghiệm.
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
Ngày 28 tháng 3 năm 2020
Ngày 28 tháng 3 năm 2020 lúc 3:18 chiều EDT
Khi các sử gia kiểm đếm sai lầm của các nhà hoạch định chính sách đã đối phó với đại dịch coronavirus, sự thúc đẩy vô nghĩa lý và không khoa học để công chúng tránh đeo khẩu trang phải đứng đầu sổ.
Bằng chứng không những không hỗ trợ cho việc thúc đẩy này, mà còn đi ngược với nó. Có thể phải mất một thời gian để các khuyến nghị chính thức bắt kịp với tư duy khoa học. Trong trường hợp này, sự chậm trễ như vậy có thể là thảm họa chết người và kinh tế. Đã đến lúc phải làm thế nào để khẩu trang trở nên một phần quan trọng trong cuộc chiến của chúng ta để ngăn chặn, sau đó đánh bại đại dịch này. Mặt nạ hiệu quả trong việc làm phẳng đường cong (gia tăng của bịnh dịch) (“flattening the curve”) có thể được thực hiện tại nhà mà không cần gì khác ngoài áo phông (T shirt) và một chiếc kéo. Tất cả chúng ta nên đeo mặt nạ - mua tại cửa hàng hoặc tự chế (DIY/do it yourself) - bất cứ khi nào chúng ta xuất hiện trước công chúng.
Ở đỉnh điểm của cuộc khủng hoảng HIV, chính quyền đã không kêu gọi với mọi người bỏ bao cao su (condom). Vì tử vong do tai nạn xe hơi gia tăng, không ai khuyên nên tránh thắt dây an toàn. Tuy nhiên, trong một đại dịch hô hấp toàn cầu, những người, đáng lẽ phải tỏ ra hiểu biết hơn như thế, đang ngăn cản người Mỹ sử dụng biện pháp bảo vệ đường hô hấp.
Đối mặt với sự thiếu hụt mặt nạ N95 cần thiết cho nhân viên y tế, US Surgeon General, (người đứng đầu Cơ quan Y tế Công cộng Hoa Kỳ USPHS) tuyên bố vào ngày 29 tháng 2 rằng nói chung khẩu trang không có hiệu quả trong việc ngăn chặn công chúng nhiễm Coronavirus, mặc dù có bằng chứng khoa học quan trọng ngược lại. Đây không chỉ là vấn đề ở Hoa Kỳ: Ngay cả Tổ chức Y tế Thế giới cũng nói, bạn chỉ cần đeo khẩu trang nếu chăm sóc người bị nghi nhiễm trùng coronavirus 2019-nCoV.
Có những lý do tốt để tin rằng mặt nạ DIY sẽ giúp rất nhiều. Hãy nhìn vào Hồng Kông, Mông Cổ, Hàn Quốc và Đài Loan, tất cả đều phần lớn kiểm soát được Covid-19. Tất cả đều ở gần tâm chấn ban đầu của đại dịch ở Trung Quốc đại lục và họ có quan hệ kinh tế với Trung Quốc. Tuy nhiên, không ai dùng đến việc "khoá cửa nhốt lại" (lockdown), giống như ở Vũ Hán ở Trung Quốc. Ở tất cả các quốc gia này, tất cả đều bị ảnh hưởng nặng nề bởi sự bùng phát virus đường hô hấp SARS vào năm 2002 và 2003, mọi người đều đeo mặt nạ ở nơi công cộng. George Gao, Tổng Giám Đốc của Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Trung Quốc, cho biết, "Nhiều người bị "nhiễm trùng không triệu chứng" hoặc không có triệu chứng. Nếu họ đeo khẩu trang, nó có thể ngăn những giọt nhỏ (droplets, nước miếng, dịch từ cơ thể) mang vi-rút thoát ra và lây nhiễm cho người khác.
Viện nghiên cứu tập trung vào dữ liệu của tôi, fast.ai, đã tìm thấy 34 bài báo khoa học chỉ ra khẩu trang cơ bản có thể có hiệu quả trong việc giảm lây truyền virus ở nơi công cộng - và không có một bài báo khoa học nào cho đưa ra bằng chứng rõ ràng rằng chúng không hiệu quả.
Các nghiên cứu đã ghi nhận một cách dứt khoát rằng trong các môi trường được kiểm soát như máy bay, những người có khẩu trang hiếm khi lây nhiễm cho người khác và hiếm khi bị nhiễm bệnh, trong khi những người không đeo khẩu trang dễ dàng lây nhiễm cho người khác hoặc bị nhiễm bệnh.
Khẩu trang không cần phải phức tạp để có hiệu quả. Một bài báo năm 2013 đã thử nghiệm nhiều loại vật liệu gia dụng và thấy rằng khẩu trang chỉ đơn giản như hai lớp áo phông (T shirt) bằng vải cotton có hiệu quả cao trong việc ngăn chặn các hạt vi rút có nhiều kích cỡ. Đại Học Oxford đã tìm thấy bằng chứng thật thuyết phục trong tháng này về hiệu quả của miếng vải đơn giản che miệng và mũi, giờ đây chúng chính thức được chấp nhận sử dụng trong bệnh viện trong nhiều tình huống. Các bệnh viện thiếu khẩu trang/mặt nạ được xếp hạng N95 đang tự chuyển sang dùng mặt nạ vải tự chế; nếu nó đủ tốt để sử dụng trong bệnh viện, thì nó đủ tốt để mang khi đi bộ đến cửa hàng.
Những lý do mà WHO trích dẫn cho lời khuyên chống mặt nạ của mình không dựa trên khoa học mà dựa trên ba lập luận sai lạc về chính sách. Đầu tiên, không có đủ mặt nạ cho nhân viên bệnh viện. Thứ hai, mặt nạ có thể tự bị nhiễm bẩn và truyền bệnh cho những người đeo chúng. Thứ ba, mặt nạ có thể khuyến khích mọi người có những hành vi rủi ro hơn.
Trong số này, không có lập luận nào là một lý do tốt để tránh đeo mặt nạ ở nơi công cộng.
Vâng, thật có thiếu khẩu trang được sản xuất, và những thứ này nên được giao cho nhân viên bệnh viện. Nhưng bất cứ ai cũng có thể làm mặt nạ ở nhà bằng cách cắt một chiếc áo phông bằng vải cotton, buộc lại với nhau và sau đó giặt nó vào cuối ngày. Một cách tiếp cận khác, được Hội đồng Người tiêu dùng Hồng Kông khuyến nghị, liên quan đến việc tạo nên mặt nạ đơn giản với khăn giấy (paper towel) và dây cao su, có thể vứt vào thùng rác vào cuối mỗi ngày.
Thật đúng là mặt nạ có thể bị nhiễm bẩn. Nhưng thà mặt nạ bị nhiễm bẩn hơn người đeo nó bị nhiễm. Không khó để rửa hoặc vứt bỏ mặt nạ vào cuối ngày và sau đó rửa tay kỹ để tránh cho mặt nạ bị nhiễm trùng lây lan.
Cuối cùng, ý tưởng rằng mang mặt nạ khuyến khích hành vi rủi ro là vô nghĩa. Chúng ta cung cấp cho xe ô tô hệ thống chống bó cứng phanh (anti lock brakes) và dây an toàn mặc dù khả năng người lái xe thể lái xe ẩu hơn khi biết các thiết bị an toàn ở đó. Công nhân xây dựng đội mũ cứng mặc dù những chiếc mũ có lẽ có thể khuyến khích ít chú ý đến sự an toàn. Nếu bất kỳ hành vi rủi ro nào thật sự xảy ra, xã hội có quyền đưa ra luật chống lại nó.
Nhiều nhà chức trách vẫn khuyên chỉ những người có triệu chứng nên đeo khẩu trang. Nhưng điều này không giúp ích gì cho một căn bệnh như Covid-19, vì một người chưa có triệu chứng vẫn có thể truyền nhiễm. Một nghiên cứu ở Iceland, nơi có mức độ thử nghiệm chưa từng có, đã phát hiện ra rằng khoảng một nửa số người có kết quả xét nghiệm dương tính [đối với Covid-19] là không có triệu chứng, theo chuyên gia dịch tễ học của Iceland, Thorolfur Gudnason. Trên thực tế, vào đầu tháng 2, Viện trưởng Viện Dị ứng và Bệnh Truyền nhiễm Quốc gia Anthony S. Fauci đã cảnh báo có bằng chứng mạnh mẽ cho thấy Covid-19 lây lan ngay cả ở những người không có triệu chứng. Nếu tất cả chúng ta đều đeo mặt nạ, những người vô tình bị nhiễm coronavirus sẽ ít có khả năng lây lan nó.
Tôi cũng đã nghe đề xuất rằng việc sử dụng rộng rãi mặt nạ ở phương Tây sẽ là không thể thực hiện về mặt văn hóa. Câu chuyện về Cộng hòa Séc đã phá bỏ quan niệm này. Những người có ảnh hưởng trên phương tiện truyền thông xã hội đang vận động để khuyến khích việc tạo mặt nạ "tự làm lấy" DIY đã xúc tác cho một sự huy động phi thường của gần như toàn bộ dân số. Trong vòng ba ngày, đã có đủ mặt nạ cho mọi người trong nước và hầu hết mọi người đều đeo chúng. Đây là một nỗ lực cộng đồng hoàn toàn cơ sở (grassroot).
Khi các yêu cầu "khoảng cách xã hội" (social distancing) buộc một quán bar nhỏ ở Prague phải đóng cửa, chủ của nó, Štefan Olejár, đã chuyển đổi quán bar đằng sau tấm màn thành một cơ sở sản xuất mặt nạ. Ông đã mua máy may từ cộng đồng và sản xuất khoảng 400 mặt nạ bông mỗi ngày. Quán bar có 10 người, trong đó có một tài xế phân phát mặt nạ trực tiếp cho những người không thể rời khỏi nhà.
Có những "cây mặt nạ" (mask tree) trên đường phố trên các góc phố trên khắp đất nước, nơi mọi người treo mặt nạ mà họ đã làm để những người khác có thể lấy chúng.
Thông điệp quan trọng nhất được chia sẻ tại Cộng hòa Séc là: Mặt nạ của tôi bảo vệ bạn; mặt nạ của bạn bảo vệ tôi. Đeo mặt nạ bây giờ được coi là một hành vi xã hội. Đi ra ngoài mà không có mặt nạ được coi là một hành động chống đối xã hội khiến cộng đồng của bạn gặp nguy hiểm. Trên thực tế, phản ứng của cộng đồng đã mạnh mẽ đến mức chính phủ đã phản ứng bằng cách khiến cho việc ra ngoài nơi công cộng mà không có mặt nạ là bất hợp pháp.
Khi tôi mới bắt đầu đeo mặt nạ ở nơi công cộng, tôi cảm thấy hơi kỳ lạ. Nhưng tôi đã tự nhắc nhở mình rằng tôi đã giúp đỡ cộng đồng của mình và tôi chắc chắn trong những tuần tới, những người không đeo mặt nạ sẽ là những người cảm thấy lạc lõng. Bây giờ tôi đang cố gắng khuyến khích mọi người tham gia cùng tôi - và để bạn bè của họ cũng đeo mặt nạ - với một chiến dịch truyền thông xã hội xung quanh # mask4all.
Chỉ sử dụng mặt nạ trong cộng đồng là không đủ để ngăn chặn sự lây lan. Hạn chế về di chuyển và thương mại cần được giữ nguyên cho đến khi hệ thống bệnh viện rõ ràng có thể xử lý số lượng bệnh nhân. Sau đó, chúng ta cần một hệ thống nghiêm ngặt về theo dõi, kiểm tra và cách ly những người bị nhiễm bệnh.
Với trọng lượng của bằng chứng, có vẻ như việc đeo mặt nạ phổ quát nên là một phần của giải pháp. Mỗi một người trong chúng ta đều có thể làm cho nó xảy ra - bắt đầu từ hôm nay.
(*Jeremy Howard is a distinguished research scientist at the University of San Francisco, founding researcher at fast.ai and a member of the World Economic Forum's Global AI Council.)
Chú thích (HVH)
-
“Flatten the curve”, “làm đường cong giẹp xuống”, có nghĩa là tạo nên khoảng cách giữa các thành viên trong cộng đồng (social isolation, social distancing) để, mặc dù vi rút vẫn lan lây, sẽ lan lây chậm lại, và đỉnh điểm của đường cong (màu tím) sẽ thấp hơn, đường cong trải dài ra trong thời gian (gạch chéo). Mục đích là hệ thống y tế có đủ thì giờ hơn để không bị tràn ngập bởi một số lượng bịnh nhân quá cao. (figure source CDC)
2)Cập nhật về Covid-19: Ngày 29 tháng 3, 2020, Cơ quan phụ trách thuốc men và thực phẩm Hoa Kỳ FDA chấp thuận trên cơ sở khẩn cấp cho phép dùng thuốc chloroquine và hydroxychloroquine để chữa bịnh do coronavirus Covid-19.
(On Sunday, the U.S. Department of Health and Human Services (HHS) said in a statement that chloroquine and hydroxychloroquine could be prescribed to teens and adults with Covid-19 "as appropriate, when a clinical trial is not available or feasible," after the FDA issued an Emergency Use Authorization. (EUA) That marked the first EUA for a drug related to Covid-19 in the U.S., according to the statement. Newsweek)
-
